Spaarnwouderstraat 76

Zelfs voor deze buurt binnen de stadsmuren viel waren hier vele pottenbakkers gevestigd

De Spaarnwouderstraat en de Spiegelstraat liggen in de oude ambachtsbuurt Burgwal. Hoewel hertog Filips van Bourgondië in 1426 Haarlem het recht geeft om de stadsgrens uit te breiden waardoor de Burgwalbuurt bij de stad wordt gevoegd, was al in de 12e eeuw een begin gemaakt met de ontginning van het gebied. En in het begin van de 13e eeuw wordt een dijk aangelegd, de huidige Antoniestraat en Spaarnwouderstraat.

Als in de 14e eeuw de Burgwal wordt aangelegd wonen er al veel mensen, al valt het gebied dan nog buiten de stadsgrenzen. Vanaf deze tijd vestigen zich hier ook pottenbakkers, zo blijkt uit archeologische vondsten van materialen en misbaksels. Maar liefst een derde van de vulling van de oven eindigde in die tijd als misbaksel. Veel factoren hadden invloed op het bakproces: een constante oventemperatuur was in die tijd bijvoorbeeld al een uitdaging, de wind kon ineens aanwakkeren waardoor de temperatuur steeg en de klei smolt. Dat pottenbakkers zich juist aan de dunnerbevolkte overzijde van het Spaarne bevonden kwam door de brandgevaarlijkheid van het beroep.

Behalve burger van Haarlem moesten pottenbakkers of ‘rootbackers’ lid zijn van het Sint Lucasgilde. Hier stonden zij een stuk lager in aanzien vergeleken met “alwie verwe, penseel off graeffijser gebruict”: de schilders en kunstenaars.

Na de bierbrouwers de grootste beroepsgroep

Nadat de klei in de omgeving van Haarlem gedolven was kreeg deze tijd om in de buitenlucht te rijpen: uitzomeren of uitwinteren, afhankelijk van het seizoen. Vervolgens kneedde de ‘aardetreder’ de klei met zijn voeten op een stenen vloer. Een glibberig werkje waar veel water aan te pas kwam. Op de ‘walbanc’ werd de klei vervolgens met de hand gekneed. Deze handelingen zorgden ervoor dat de klei niet te vet was en er zich geen onvolkomenheden meer in bevonden. Vervolgens kreeg de vormer een worp klei op zijn draaischijf om vooral huishoudelijke voorwerpen van te maken. Tenslotte werden deze voorzien van een laag loodglazuur en eventueel van decoraties van koperoxide of witte klei.

Gedurende een aantal eeuwen zal de plaatselijke productie van vooral roodbakkend aardewerk – maar later ook majolica – een belangrijke rol blijven spelen. In de 17e eeuw zijn pottenbakkers in Haarlem zelfs de tweede grote beroepsgroep na de bierbrouwers.

Heel bijzonder is het dan ook te noemen dat in ons pand aan de Spaarnwouderstraat 76 nu ook een keramist is gevestigd: Lilo Ceramics. In haar atelier annex winkel vervaardigen eigenaresse Liselore Halink en drie assistenten gebruiksvoorwerpen van keramiek. Met reisbureau Suriname Holidays en boutique hostel Hello I’m local als buren zitten er in dit straatje nu drie vrouwelijke ondernemers op een rij.

Summer mist en midday thunder

De etalage biedt een uitnodigende blik op de winkel en het daarachter gelegen atelier. Bij een eerste blik op de uitgestalde producten vallen direct al de sierlijkheid en elegantie op. Liselore legt uit dat het steengoed is en geen aardewerk. Steengoed wordt op een hogere temperatuur gebakken (1260 graden Celsius) en is daardoor veel harder van kwaliteit en niet meer poreus. Dit maakt het mogelijk om heel dun serviesgoed te maken.

De klei die de pottenbakkers voorheen gebruikten en die in de buurt werd gedolven is hiervoor zeker niet geschikt: deze klei had namelijk een lager smeltpunt. De klei voor het steengoed wordt nu in Duitsland besteld.

De glazuren die Liselore en haar assistenten gebruiken zijn geïnspireerd op de Haarlemse luchten. Zo zijn er ‘summer mist’ en ‘midday thunder’, prachtige kleuren die tot de verbeelding spreken. De inspiratie voor de ontwerpen haalt Liselore vooral uit de Aziatische keramiek, zoals de vorm van de chawan waaruit de matcha thee gedronken wordt.

Ondanks dat de zaken erg goed gaan wil Liselore niet verder uitbreiden met meer personeel in dienst. Dit zou betekenen dat ze zelf minder achter de draaitafel kan plaatsnemen en het creatieve proces aan de draaitafel: dat is waar het om draait!

Bekijk de prachtige collectie op de website van Lilo Keramiek.

In de 19e eeuw samengevoegd met pand Spiegelstraat 2

Het pand aan de Spaarnwouderstraat 76 komt voor in het boek Oude gebouwen in Haarlem uit 1907: “circa 1600. Raamkozijn met ellipsbogen, voorzien van aanzet- en sluitsteenen. De trapgevel is in de 18e eeuw veranderd in een halsgevel met rollaag en halfcirkelvormige afsluiting van den kop.”

In 1836 koopt Johannes Casparno het pand, dat hij twee jaar later weer verkoopt aan W. Rombout, besteller der Alkmaarse diligence. In de verkoopakte dan dat op de grond van een oude schuur in de Molensteeg – de huidige Spiegelstraat – een nieuw huis is opgebouwd dat verenigd is met Spaarnwouderstraat 76. Weer twee jaar later verkoopt Rombout aan kastenmaker Pieter Rikken Pieper. Zijn weduwe verkoopt het aan kruidenier Dirk van Hemert, die hier in elk geval al in 1887 gevestigd is met zijn firma in koloniale waren, grutters- en fouragehandel. In 1913 overlijdt Dirk en in 1922 neemt C.B. van der Ent Braat de zaak over. In 1952 komt Machiel van der Ent Braat aan de leiding van wat inmiddels een zoutgroothandel van bakkers en slagers is. Als in 1968 de kap van Spiegelstraat 2 vernieuwd wordt is de begane grond van dat pand in gebruik als houtwerkplaats en opslagruimte en helemaal doorgebroken tot aan de voorgevel van Spaarnwouderstraat 76.