Prinsengracht 1a

Van De Justitie naar De Koning van Engeland

In 1619 koopt kistenmaker Egbert Gerritszn., die later de naam Daelder aanneemt “een ledich erve” van schuitenmaker Herman Janszn. Op de stadskaart Balthasar Florisz van Berckenrode uit 1625 is het erf bebouwd.

In 1662 verkopen de erfgenamen gelijktijdig dit pand en twee panden precies op de tegenovergelegen hoek – bereikbaar via de Lekkeresluis – van de Brouwersgracht en de Prinsengracht, even zijde. Het hoekpand kennen de meesten als Papeneiland. Bijna net zo bekend als het café is de mythe van de geheime tunnel die onder de gracht door (die daar 3 meter diep is) zou leiden naar de schuilkerk die zich vanaf 1687 in het achterhuis van Prinsengracht 7 bevond. Dit pand, de voorloper van de huidige Posthoornkerk, heette ‘De Posthoorn’ vanwege de postkoets naar Haarlem, die voorheen hiervandaan vertrok.
Een vierde pand, ons pand op de hoek met Brouwersgracht 101 blijft wel in bezit van de Daelders.

En die tunnel? Soms moet een sterk kroegverhaal gewoon in stand worden gehouden…

Bij deze verkoop staat ‘De Justitie’ in de gevel, de naam die het pand een eeuw zou dragen: in elk geval tot 1730. Bij de verkoop in 1740 wordt ernaar verwezen als “waar De Justitie in de gevel gestaan heeft” en in 1750 hangt er “De Koning van Engeland” uit.

Een van de eerste onafhankelijke zakenvrouwen

Van Egbert Daelder is weinig bekend: waarom heeft hij zijn naam gewijzigd, welke betekenis had de door hem gekozen huisnaam ‘De Justitie’ precies? Wat we wel weten is dat een van de erfgenamen zijn dochter Maria Daelder (1627–1706) is, weduwe van Hendrick de Raet. Met hem was zij in 1651 in het huwelijk getreden, met haar vader aan haar zijde. Ze wonen dan aan de Prinsengracht. Nadat de nabestaanden van Egbert in 1662 het pand op nummer 1A verkocht hebben, trouwt Maria datzelfde jaar nog met de Zweedse wijnhandelaar Sibrant Valck (1632–1681). Met hem vestigt zij zich in het pas gestichte Göteborg, een stad waar op dat moment een groot deel van de inwoners Nederlands is.

Maria schopt het vervolgens tot succesvolle Zweedse zakenvrouw die bij haar overlijden een aanzienlijk fortuin bezat. Maria importeerde en verkocht wijn en textiel en leidde een succesvolle leenbank. Uit haar bewaard gebleven boekhouding blijkt dat zij tenminste tussen 1666 en 1676 een eigen bedrijf runde, zonder (juridische) tussenkomst van haar man: in die tijd een unicum.

Volgens de toenmalige wet was een getrouwde vrouw namelijk een wettelijk minderjarige onder voogdij van haar echtgenoot, zonder wettelijk recht om gescheiden van hem een eigen bedrijf te leiden. Wel was het gebruikelijk dat vrouwen hun echtgenoot bijstonden.

“De oude stad is de beste bewaarplaats”

Uit aangetroffen sporen is gebleken dat het pand met een verdieping is verhoogd, vermoedelijk in de 18e eeuw. In 1903 kreeg de toenmalige eigenaar toestemming om de bouwvallig geraakte halsgevel te herstellen; waarschijnlijk zijn toen de oorspronkelijke klauwstukken verwijderd en de top gewijzigd in een sobere tuitgevel.

Bij de restauratie kreeg het pand zijn halstopgevel terug. Deze werd gevonden op de werf van het Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg en is afkomstig van een in de jaren zestig gesloopte tweelingpand aan de Lange Leidsedwarsstraat 109. De monumentenwerf is sinds halverwege de jaren zestig een verzamelplek geweest voor opgeslagen historische bouwmaterialen van inmiddels gesloopte panden, zoals deuren, dakpannen, stenen, balken en dus ook vaak rijkversierde geveltoppen. Maar om met de woorden van architect Theo Rouwhorst van Monumentenzorg te spreken: “de oude stad zelf is de beste bewaarplaats voor de historische bouwfragmenten” en de top van de Lange Leidsedwarsstraat kreeg dus een mooi tweede leven.

De halsgevelbekroning heeft zandstenen klauwstukken met doorboord bloemmotief van 99 centimeter breed en 2,19 meter hoog en een gebogen lijstvormig, zandstenen fronton van 1,82 meter breed en 55 centimeter hoog met vulling, die afkomstig is uit het atelier van de bekende steenhouwer Anthonie Turck (1668-1725).

Drie religieuze gevelstenen

Hoog in de achtergevel van Prinsengracht 3 werden drie gevelstenen aangetroffen met bijbelse figuren en voorstellingen. De stenen sierden waarschijnlijk een voorganger van de huidige voorgevel van dat pand. De Vrienden van Stadsherstel droegen bij aan de restauratie, onder voorwaarde dat ze op deze locatie zouden worden herplaatst. In de huidige gevel van nummer 3 was echter geen plaats om ze op natuurlijke wijze in te passen. Om te benadrukken dat deze restauratie drie Stadsherstelpanden omvatte is vervolgens in elk van de drie panden een steen geplaatst.

De gevelsteen op nummer 1A toont de Heilige Petrus. In stijl verschilt de steen van de andere twee, die de apostel Paulus en de Emmaüsgangers voorstellen, terwijl het feit dat zowel Petrus als Paulus aan één zijde geschilderd zijn geweest (respectievelijk links en rechts) juist doet vermoeden dat deze twee gezamenlijk een pui-fries vormden.

In tegenstelling tot de twee andere stenen heeft deze steen geen opschrift. Toch is Petrus herkenbaar. Vaak werden Bijbelse figuren en scenes voor de herkenbaarheid voorzien van speciale attributen. Petrus is afgebeeld met in de rechterhand de twee sleutels waarmee hij zowel de wereld als de Hemelpoort kon ontsluiten. Met links houdt hij een grote vis bij de staart: Petrus was visser en trad bij de apostelen op als ‘visser van mensen’.