Paardenstraat 1

Waar stalhouders en koetsiers woonden

De Paardenstraat is een kort straatje tussen de Amstel en het Rembrandtplein. In de middeleeuwen behoorde het tot het landelijk buitengebied dat rond 1600 bij de stad werd betrokken. De straat is rond 1600 aangelegd, dat weten we van de eerste verkoop van het nog lege erf in 1603, waarbij gesproken wordt van een erf aan ‘de nieuw gerooide straat’ buiten de Regulierspoort. De straat en de nabijgelegen Wagenstraat waren in de 16e en 17e eeuw de woonplaats van slepers, stalhouders en koetsiers. Ze liggen in de buurt van het Rembrandtplein, waar vroeger markten werden gehouden, terwijl al eerder in de buurt bij de Regulierspoort (Muntplein) een wagenplein was.

De Paardenstraat was ook een straat met zeer verschillende bedrijven en in de 20e eeuw kwam hier de prostitutie bij, met name jongensprostitutie, waardoor de Paardenstraat een slechte reputatie kreeg.

Eerst kwamen de jongens uit Roemenië, later uit Tsjechië en Duitsland. Velen zaten zwaar aan de ‘smack’, straattaal voor heroïne, wat ze op de Zeedijk scoorden. Een notoire uitbater van jongensbordelen was Adrianus Kakebeen (1851-1941). Nadat hij in 1895 in Amsterdam was neergestreken, had Kakebeen in de Paardenstraat een jongensbordeel geopend. Na een veroordeling daarvoor in 1900 tot een jaar gevangenisstraf, zette hij zijn bedrijf in de Pijp voort.

Achter oud-burgemeester Cornelis Benning

Nummer 1 van de Paardenstraat ligt pal achter het hoekhuis waar nu Amstel 138 staat. De oudst bekende vermelding dateert als gezegd van 1603, en spreekt van de verkoop van een leeg erf achter het pand van oud-burgemeester Cornelis Benning (Amstel 140). Benning was in 1534 en 1536 burgemeester van Amsterdam.

Op de kaart hiernaast, uit 1625, zien we dat het hoekpand Amstel 138 toen nog niet gebouwd was. Het pand ten zuiden van deze lege locatie is Paardenstraat 1. Het is dan ook begrijpelijk dat bij de verkoop in 1603 wordt gesproken dat Paardenstraat 1 aan de Amstel ligt, Amstel 138 was immers nog niet gebouwd.

Ook zien we op die kaart dat Paardenstraat 1 een behoorlijk hoog pand is, hoger dan de naastliggende panden.

Bijna 100 jaar eigendom van houtkopers

Bij die verkoop in 1603 (van Jan Sweerszn, burger en verver uit Utrecht aan Jan Janszn, houtkoper van beroep) wordt vermeld dat het erf eerder een molenwerf is geweest. In 1591 had deze Jan Janszn al een huis en erf aan de Amstel buiten de Regulierspoort.

Jan Jansz, later wordt de achternaam Kerfbijl toegevoegd, trouwt drie keer en de zoon uit zijn eerste huwelijk, Cornelis Janszn Kerfbijl (ook houtkoper van beroep) erft zijn panden. Als deze Cornelis op zijn beurt in 1667 overlijdt bezit hij maar liefst 5 panden: de hoek Binnen-Amstel/Paardenstraat, en het erf vóór in de Paardenstraat op de hoek met een huis daarachter, waar de overledene in heeft gewoond: ons pand dus. Verder ook nog het naastgelegen pand, het 4e huis van de Halvemaansteeg en een huis aan de Rozengracht.

Cornelis kennen wij trouwens ook van de Cromhouthuizen. Hij was aan de Herengracht eigenaar van een huis en erf met houtopslag, dat omgeven werd door grond van Jacob Cromhout. Cornelis wilde niet verkopen zodat Vingboons om het huis de Cromhouthuizen ontwierp. Later verkocht Kerfbijl wel met als resultaat dat de keuken van Kerfbijl in het ontwerp opgenomen werd en nu nog steeds te aanschouwen is.

Het huis Paardenstraat 1 blijft nog tot 1697 in de familie Kerfbijl.

Begonnen als broodweger en broodbakker

Het geslacht Bensdorp gaat terug tot het begin van de achttiende eeuw. Ze verhuizen al snel van het platteland van Zuid-Holland naar Amsterdam. Daar oefenen de eerste ‘Bensdorpen’ het beroep van scheepstimmerman uit. Gerrit Bensdorp (geboren 1728) brengt hier verandering in. Hij is broodweger en later broodbakker. Zijn zoon Gerardus Nicolaas (1789-1824) is ook broodbakker en diens zonen Gerardus Bernardus (1812) en Henricus Gerardus (1815) beginnen eind 1840 aan de Kerkstraat 184 in Amsterdam een fabriekje met de specialiteit van die dagen, ‘Italiaansche Chocolaad’.

De zaak wordt getrokken door Gerardus Bernardus. Hij werkt in de (bakkers)zaak van zijn vader, maar is zeer ondernemend en ziet zijn toekomst in de chocolade- en suikerverwerking. Al op zijn twintigste trekt hij Europa in om zich daarin te bekwamen en de nodige ervaring op te doen. Hij verblijft achtereenvolgens in Brussel, Parijs, Milaan, Rome, Napels, München en Wenen en keert uiteindelijk in 1840 naar Amsterdam terug als volleerd confiseur en chocolatier.

De hoofdstad was toen het centrum van de chocolade-industrie. Vele ondernemers als Blooker, Korff en Bensdorp profiteerden mee van de uitvinding van Van Houten, die ontdekte dat je veel vet uit de bonen kon verwijderen door deze te branden en te persen.

De Bensdorpers waren de grootste van Nederland

Bensdorp werd de grootste chocoladefabrikant van Nederland. In 1849 werd de eerste fabriek aan de Amstel bij onze Paardenstraat gesticht en in 1884 opende een tweede fabriek in Bussum. Er kwamen filiaalbedrijven en/of verkoopkantoren in Oostenrijk, Duitsland, Boston, Londen en zelfs Afrika. Tot in de twintiger jaren van de twintigste eeuw werd nog het merk Amstel cacao en Amstel pepermunt gevoerd, genoemd naar de eerste fabriek aan de Amstel. In 1926 werd de Amsterdamse fabriek gesloten nadat de fabriek in Bussum diverse malen uitgebreid was. In de voormalige Amsterdamse fabriek is nu het Eden-hotel gevestigd.

Midden jaren vijftig waren er 103 winkels. In 1962 werd de Amsterdamse cacao- en chocoladefabriek Blooker overgenomen. Deze werd na de overname direct gesloten; de productie werd overgebracht naar Bussum. Het werd in 1973 overgenomen door Unilever. In 1974 verliet Louis Bensdorp jr., de vijfde generatie, het bedrijf. Daarmee kwam de betrokkenheid van de familie ten einde.

Het bedrijf kwam in 1985 in Zwitsers/Belgische handen toen het werd gekocht door Barry Callebaut. De productie verhuisde naar Frankrijk en de fabriek in Bussum werd in 2000 gesloten en is nu herbestemd tot woningen.