Orgelpark

In opzet Romaans

Op eerste kerstdag 1918 werd de Parkkerk in de Gerard Brandtstraat, aan de rand van het Vondelpark, in gebruik genomen. De kerk werd gebouwd naar het ontwerp van E.A.C. Roest als een typische gereformeerde kerk op een centrale vierkante plattegrond, voornamelijk uitgevoerd in baksteen. De kerk heeft een hoog, met Maasleien gedekt dak met daarbovenop een spits torentje. De opzet verwijst naar de Romaanse stijl. De drie gekoppelde grote ramen met ronde bogen, met aan weerszijden de lager gelegen eveneens rondbogige ramen, zijn daar voorbeelden van. Alle ramen waren oorspronkelijk voorzien van donkerbruin en okerkleurig glas-in-lood.

Het geheel is sober, maar op ingenieuze wijze heeft de architect een grote ruimtelijkheid weten te bereiken, waarbij het strak geometrische plafond een belangrijke rol speelt. Bij binnenkomst doet de kerk denken aan een theater, met balkons die rondom de kansel zijn gesitueerd. In totaal konden 1400 gelovigen de diensten bijwonen. Al snel na de ingebruikneming, in 1922, werd door de firma Sauer een orgel in de kerk geplaatst. Dit instrument neemt een essentiële plaats in binnen het interieur van de kerk.

Met sobere middelen is architect E.A.C. Roest er in 1918 in geslaagd om de bezoeker een indrukwekkende ruimtelijke ervaring mee te geven. In een dergelijke omgeving is de geloofsbeleving wellicht minder sterk dan in een rijk geornamenteerde katholieke kerk.

Zo ontstonden de ‘Gereformeerde Kerken in Nederland in Hersteld Verband’

De Parkkerk speelde een belangrijke rol in de protestantse kerkhistorie vanwege de preken van dominee J.G. Geelkerken in 1923, waarin hij stelde dat het praten van de slang in Genesis 3 niet letterlijk, maar eerder als een metafoor moest worden begrepen. De buitengewone Generale Synode schorste Geelkerken voor drie maanden, maar de kerkenraad van Amsterdam ging hier niet mee akkoord. Uit deze meningsverschillen ontstonden de ‘Gereformeerde Kerken in Nederland in Hersteld Verband’, waarvan de Parkkerk het centrum werd.

Ds. Geelkerken bleef voorgaan in de Parkkerk, wat een toeloop van duizenden mensen veroorzaakte. Ook de preken van ds. Buskes in de Parkkerk droegen bij aan deze toeloop. Het Hersteld Verband zou ruim twee decennia blijven bestaan. Na de Tweede Wereldoorlog sloot het zich aan bij de Nederlandse Hervormde Kerk.

Nieuw gebruik van de Parkkerk

De Parkkerk heeft tot het voorjaar van 1994 dienstgedaan als kerkgebouw. In 1995 neemt Stadsherstel (toen nog Amsterdams Monumenten Fonds) de kerk over van de Hervormde Gemeente. Hoewel er geen definitieve bestemming voor het gebouw is, wordt de kerk intensief gebruikt.

In een zeer kort tijdsbestek wordt de kerkzaal verbouwd tot dansstudio. Er komt een douchegelegenheid, en de verwarming wordt vernieuwd. Drie gezelschappen gebruiken de kerkzaal van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat, zeven dagen per week. Het voldoet goed, al blijft de omgeving voor de dansers een beetje ‘shabby’ en komt er geen geld vrij voor restauratie. Daarvoor is de huuropbrengst van de dansstudio te gering. In de grote en hoge benedenverdieping (half souterrain), die zich onder de gehele kerk uitstrekt, neemt een IT-bedrijf zijn intrek.

Het Nederlands Blazers Ensemble onderzocht in die periode zeer uitgebreid de mogelijkheden om zich in de Parkkerk te vestigen, maar ook televisieproducenten toonden interesse. Dat is niet verwonderlijk, aangezien de Parkkerk met zaal en balkons aan een theater doet denken. Er kwam echter geen goed financieel draagkrachtig plan of huurder.

Stichting Utopa

Totdat Stichting Utopa een plan presenteerde dat naadloos in de kerk paste en waarbij voldoende geld vrijkwam om de gehele kerk te kunnen restaureren en herbestemmen. De stichting Het Orgelpark werd opgericht in het najaar van 2003, en vanaf dat moment ging het snel. Bouwkundig Bureau Delfgou had al een restauratieplan voor het casco en de structuur van het gebouw gemaakt, en BD-Architectuur boog zich over het interieur en de ontsluiting van het gebouw.

Tegelijkertijd werd een restauratieplan opgesteld voor het in het gebouw aanwezige Sauer-orgel. Dit pneumatische orgel (een rijksmonument) behoort samen met de orgels in de Nicolaaskerk en in Oostkapelle tot de oudste nog altijd functionerende Sauer-orgels in Nederland. Het werd gerestaureerd door Elbertse Orgelmakers in Soest.

Utopa is een stichting die zich richt op ‘mensen kansen geven’ en die in dit geval als doel had het orgel op een nieuwe manier te presenteren en het zo te integreren in het muziekleven. Het Orgelpark werkt met een breed palet aan activiteiten, zoals het verlenen van compositieopdrachten, het bieden van studiefaciliteiten en het organiseren van concerten, masterclasses en symposia. In de programmering worden verbindingen gelegd met andere instrumenten, genres en disciplines.

Het casco van de Parkkerk is volledig gerestaureerd, dat wil zeggen: hersteld in de oude toestand. Voor het Orgelpark heeft architect Bas van Hille van BD-Architectuur de voormalige kerk omgetoverd tot een theater. De concertzaal (vroeger de kerkzaal) is ruimtelijk volledig intact gelaten, maar ziet er toch heel anders uit dan voorheen. Drie belangrijke ingrepen bepalen het beeld.

Ten eerste heeft het vroeger volledig witte interieur, door het gebruik van meer dan veertig kleuren in combinatie met feestelijke verlichting, een vrolijke uitgaanssfeer gekregen. Het tweede spectaculaire element zijn de grote raampartijen, die vroeger van glas-in-lood waren. Deze zijn geluidsisolerend gemaakt en voorzien van folie met afbeeldingen en kleuren in drie thema’s: de geschiedenis van de kerk, de bouw en verbouw, en de orgels.

Ten slotte is er een verwarmings- en ventilatie-installatie aangebracht, die bijna onzichtbaar is weggewerkt in de balkonrand, onder het balkon en onder de nieuwe treden op het balkon.

Naast het prachtig gerestaureerde Sauer-orgel hebben zeven in de loop van de tijd nieuw bijgeplaatste orgels ook een belangrijk effect op de ruimte.

Meer informatie op www.orgelpark.nl