Noorderstraat 39

Liefdadige instellingen lieten hier wevershuisjes bouwen

De Noorderstraat is ontstaan in de tijd van de grote stadsuitbreiding van Amsterdam in 1658 en heeft in de loop van de tijd verschillende namen gekend. Tot in de 18e eeuw heette het de Eerste Nieuwe Looiersstraat en in de 18e en 19e eeuw de Noorderdwarsstraat.

De naam Noorderstraat verwijst naar het Noortsche Bos, een buurt buiten de toenmalige stad dat bestond uit een polderlandschap met tuinen en weilanden, doorsneden door paden en sloten tussen de Reguliersgracht en de Spiegelgracht. Toen het gebied bestemd werd voor stadsuitbreiding, werden veel erven afgestaan aan drie liefdadige instellingen – het Burgerweeshuis, de Gasthuizen en het Leprozenhuis – die er woningen op bouwden en van de huurpenningen de wezen konden voeden en kleden.

Deze woningen waren bestemd voor de textielarbeiders, want naast industrie werd in dit gebied ook huisvlijt gevestigd: wevers, wolkammers en spinners. Voor hen werd naar een model van Philips Vingboons een aantal zogenaamde wevershuisjes gebouwd. Voor de bouw van deze huisjes werd hout gebruikt uit Noorwegen en Zweden. Een aantal van deze huisjes in de straat is bewaard gebleven; verder laat de bebouwing in de straat uiteenlopende stijlperioden zien. Er zijn veel gemeentelijke en rijksmonumenten in de straat, waaronder ons pand op nummer 39.

Eigendom van de schoonste vrouw van fatsoen

Ons erf wordt rond 1677 uitgegeven, door Burgemeester en Thesaurieren van Amsterdam. Frans Segerts is de koper voor het bedrag van ƒ 204. In de 17e eeuw verandert het pand en erf diverse malen van eigenaar, maar de koopprijs is altijd onder de ƒ 500.

Onder de eigenaren zijn onder andere scheepstimmermannen, een huistimmerman en een smidskolenmeester. In 1731 wordt Dionys Meulenaer eigenaar. Na het overlijden van Dionys wordt het pand toebedeeld aan zijn zoon Willem, en via hem komt het in eigendom van diens weduwe Hester Elisabeth Hooft, die in haar dagen gold als de mooiste vrouw van Amsterdam. Stadschroniqueur Jacob Bicker Raye schrijft ”(zij werd) voor de schoonste vrou van fatsoen gedebiteert, die men kent”.

Veel geluk bracht dit haar niet, zij sterft al op 25-jarige leeftijd, twee maanden na haar tweede huwelijk, met Nicolaas Geelvinck. Volgens Bicker Raye: “Zij moet aan een zeer ellendig en onbekend ongemak, dat men meende van de milt ontstaan te zijn, gestorven zijn”. Aangezien zij kinderloos is, erft haar vader burgemeester Gerrit Hooft (1687-1767) het pand.

Gerrit junior is burgemeester en schrijft gedichten

Na zijn overlijden erft zijn oudste zoon, Mr. Gerrit Hooft Gerritsz. (1708 – 1780) het pand. Ook deze Gerrit is in de jaren 1752-1762 burgemeester. Maar ook is hij curator van het Athenaeum Illustre en de Latijnse school en geeft hij in 1770 een gedichtenbundel uit.

Het eerste huwelijk van Gerrit junior is in 1733 met zijn nicht Catharina Witsen, erfgenaam van drie plantages in Suriname: suikerplantage Waterland en de houtplantages Surimonbo en Palemeribo, die – tezamen met koffieplantage Adrichem – bij verkoop door de familie Hooft in 1770 ƒ 630.000,- opbrengen.

Het Amsterdamse regentengeslacht Hooft, is nauw verweven met andere vooraanstaande families. Zo is de zus van Gerrit, Constantia net als hij gehuwd met een Witsen, een bekend Hollands patriciërsgeslacht. En zowel broer Jacob als zuster Hester zijn gehuwd met een Meulenaer. Broer Henric trouwt een dochter van de schatrijke Hasselaer.

Met Catharina krijgt Gerrit twee kinderen, een dochter en zoon Gerrit Hooft den jongen. Hij overleeft beiden, zo blijkt uit een gedicht uit 1768 “op het afsterven zijns eenigen zoons”. Het gedicht gaat over het onverwacht ontroofd worden van de 18-jarige jongen, Hoofts laatste telg.

Als zestiger zal Gerrit ook nog zal trouwen met Susanna Backer en met Clara Magdalena du Peyrou. Na het overlijden van laatstgenoemde vervalt het vruchtgebruik dat zij genoot en komt het pand in eigendom van de andere erfgenaam, Gerrit’s oudste broer Henric.

Het hoge onderstuk is erg geschikt als werk- en opslagplaats

Het pand heeft verschillende gebruiken gekend. Na het overlijden in 1801 van Henric Hooft Gerritsz. worden in 1802 door de erfgenamen “een stal, koetshuis, bovenwoning alsmede de erven daarbij” verkocht. Het onderstuk is verder in gebruik geweest als werkplaats. In 1906 staat het op naam van de Aachener Export Bierbrouwerij van de firma A.G. Dittmann & Sauerländer. In 1914 maakt een advertentie melding van een “te huur aangeboden stalling en bergplaats met gemetselde ijskelder, groote ruimte, stalling voor drie paarden, bovengelegen kamer voor kantoor. Prachtig gelegen.”

En in 1916 worden de drie huizen en erven, waarvan één ingericht tot koetshuis paardenstal, aan de Noorderstraat 39, 41 en 43, in veiling gebracht tegelijk met de aangrenzende erven, tuinen en Heerenhuizen aan de Prinsengracht 678, 680 en 682.

In 1921 is het huis met open plaats en erve ingericht tot pakhuis met afzonderlijk verhuurbare bovenwoningen en zolders. Het zeer hooge onderstuk wordt aangeprezen als bijzonder geschikt voor garage. En in 1937 wordt het aangeboden als winkelhuis.

We hebben een goddelijke tijd gehad daar

Begin jaren tachtig woont hier prof. dr. Zef Hemel (1957), visionair stedenbouwkundige die onder andere tien jaar lang de Wibautleerstoel voor grootstedelijke vraagstukken bekleedde aan de Universiteit van Amsterdam. Over de ontwikkeling van Amsterdam in de jaren 60 en 70 zegt hij “De generatie voor ons heeft dat op voortreffelijke wijze gedaan. In vijftig jaar tijd werd de complete binnenstad gerestaureerd. En kijk hoe betoverend ze is geworden. In die schoonheid schuilt misschien wel haar allergrootste kracht.”

Over de stad in de jaren 80: “Ik studeerde af in de tijd van de krakers- en de kroningsrellen. De krakers (…) wilden de stad herstellen en repareren en behouden zoals het is. (…) Roerige jaren waren het, maar ook perfect om het vak van planoloog te leren. Daar gaat het immers om de inrichting van die leefruimte. (…) Het was een belangrijke tijd, want die nieuwe opvattingen over het afbreken of repareren van Amsterdam hebben gezorgd voor de stad zoals we die nu kennen.”

Als hem in een interview in 2019 wordt gevraagd naar het huis waaraan hij de beste herinneringen bewaart, is zijn antwoord: “Dat was de Noorderstraat in Amsterdam. We woonden antikraak boven de machinefabriek in een bouwvallig 17e-eeuws pand. We hebben een goddelijke tijd gehad daar, pal achter de Prinsengracht, met een zee aan ruimte.”