Kadijksplein 9

Een 18e-eeuwse komenijswinkel

Kadijksplein 9, een rijksmonument met klokvormige top, is een van vijf 18e-eeuwse huizen, oorspronkelijk gebouwd met halsgevels. Eigenaar Sibout Bollart, die in 1723 vijf erven overgedragen krijgt, verkoopt er in 1724 twee door aan meester-timmerman Johannes Schudderus en twee compagnons die Schudderus in de daaropvolgende jaren uitkoopt, zodat hij in 1738 het gehele rijtje huizen – in 1727 volbouwd – in bezit heeft. Schudderus is gehuwd met Rebecca Kat, die na zijn overlijden nog twee keer zal hertrouwen. Na haar overlijden wordt dit huis, waar op dat moment een komenijswinkel (kruideniers- en eetwaren) is gevestigd, in 1769 verkocht.

Evert Versteeg wordt eigenaar, hij betaalt ƒ 3900,- contant. In 1777 overlijdt Evert. In 1747 is hij als weduwnaar in het huwelijk getreden met de weduwe Belia Hoefman. Na haar overlijden verkopen in 1793 de erven tenminste 1/8 part aan Frederik Draijer die tegelijk ook een achtste part in een huis bij de Nieuwmarkt koopt. Een deel blijft kennelijk in bezit van de erfgenamen, want C. Verstegen staat in 1794 nog als eigenaar vermeld. Daarna raken wij het spoor bijster.

In de 19e eeuw is zeeman F.J. Hüneng de hoofdbewoner, in 1864 D. Vos en in 1879 scheepsoptuiger A. Scholten. In dat jaar zijn huis, onderboven- en 2-hoogboven- en -achterhuis bewoond.

De paardentram vertrok hier van het plein

Het karakter van het plein veranderde in de loop der eeuwen. Zo vertrok hier vanaf 1884 de paardentram naar de Czaar Peterstraat. Aan de Tweede Leeghwaterstraat 5 is nog altijd het vroegere remise- en stalgebouw, inmiddels een gemeentelijk monument, te vinden. In 1906 nam de elektrische tram lijn 13 het over. De buiten gebruik geraakte paardentramremise werd vervolgens verbouwd tot fabriek voor turnartikelen en schoolmeubelen.

Met de elektrificatie van de tram werd het traject verlengd vanaf het Kadijksplein naar het Centraal Station. Dit was mogelijk door de komst in dat jaar van de stalen ophaalbrug, de Scharrebiersluis. Deze verbond de Schippersgracht met de Nieuwe Herengracht, zoals het Kadijksplein destijds wel genoemd werd. Met de komst van een busdienst in 1938 verloren de Oostelijke Eilanden hun tramverbinding.

Ook stond hier eens een echte ‘eyecatcher’: in 1874 verrees in de bocht van het plein een gedenknaald ter ere van het 25-jarig regeeringsjubileüm van Willem III. Wanneer deze naald weer uit het straatbeeld verdween is onbekend.

Twee zussen vonden hier de liefde

Na een rijwielhandel, café, vleeshouwerij en schoenmakerij komt hier, tenminste tot in de jaren 80 van de vorige eeuw, een sigarenzaakje. Een nieuwsbrieflezer wist ons te vertellen dat die in 1945 gerund werd door een alleenstaande moeder met een dochter van een jaar of tien. Zoals zij aangaf zal de handel aan het eind van de oorlog niet veel voorgesteld hebben. Ook had de winkelierster een kostganger in huis en herinnerde zij zich een belangrijk gegeven voor die tijd: ze waren niet ‘fout’. Een andere herinnering van na de bevrijding die destijds veel indruk op onze lezer maakte: verderop in de straat waren poppen dwars over de straat opgehangen die ‘moffen’ moesten voorstellen.

De betreffende moeder blijkt Klementine Marie Hütte (1904-1980) te zijn, die in september 1942 met dochter Marlotte (1935-1982) en zus Emilie (1903-1988) vanaf de 1e Jan Steenstraat 9-huis naar Kadijksplein 9-huis verhuist. De zussen zijn geboren in Duitsland en in 1931 naar Amsterdam gekomen. Emilie is eerder getrouwd geweest, in 1938 wordt de echtscheiding uitgesproken.

In april 1943 komt de Groninger Rense Tellinga (1909-1971) in huis. Van landarbeider en stalknecht heeft hij zich opgewerkt tot laborant. In 1944 trouwt Rense met Emilie en het stel verhuist het jaar erna, in september 1945 een deur verderop naar Kadijksplein 10-I.

In november 1946 trouwt Klementine met Hendrik Houtman. Het gezin blijft tot eind 1955 op dit adres wonen als ze verhuizen naar nummer 14-III. Marlotte, geboren Hütte, neemt de achternaam van haar stiefvader aan. Zij wordt röntgenassistent en trouwt in 1966.

Dood op de drempel van de bevrijding

Kort na zijn huwelijk in 1939 met Jaantje Lageman (1918 – 1991) verhuisde kok en kelner Arnold Croonenberg (1912-1945) naar Kadijksplein 9 2-hoog. Op 15 november 1943 is Arnold op transport gegaan van Vught naar Auschwitz. Hij kwam om in Buchenwald, op 14 april 1945. Dit is drie dagen nadat Amerikaanse soldaten het concentratiekamp hebben bereikt. De gevangenen waren kort daarvoor in opstand gekomen, maar of deze eigenhandige bevrijding stand had weten te houden zonder de versterking van de Amerikanen valt te betwijfelen.
De afschuw onder de geallieerden over de situatie die ze aantroffen leidde ertoe dat de eerste niet meer te negeren tekenen van de holocaust de wereld over gingen. Na de bevrijding stierven nog honderden aan uitputting, ondervoeding en ziekte; door de slopende evacuatiemarsen liep het aantal slachtoffers nog verder op.

Arnold was bij de 384 Nederlanders die zich ten tijde van de bevrijding nog in het kamp bevonden. Helaas heeft hij nauwelijks meer van de vrijheid mogen proeven. Hij werd 32 jaar en liet een vrouw achter en drie kleine kindjes, respectievelijk geboren enkele weken voor het uitbreken van de oorlog en in oorlogstijd: in 1941 en in 1943. Zij zouden alle vier de oorlog hebben overleefd. Dochter Milly (1940-2018) werd bestuurslid bij het Parool en was actief voor de PvdA en de Vara.