Huis met de Beelden/ Huis Eindenhout

Het Dronckenmanshuysje en het Amsterdamse pachtersoproer

Op deze plaats, tegenover de “Droge Hout” stond eerst een nog naamloos huis naast de herberg het ‘Dronckenmanshuysje’, een verbastering van ‘het (Ver)droncken Huysje’, gebouwd op de strandvlakte met drassig en moerassig land. In de transportaktes van 1703 tot 1746 heeft de hofstede wel een naam ‘Endenhout’ , waar het hout ten einde kwam. Een van de eigenaren van de hofstede en het Dronckenhuisje is in 1745 de in Amsterdam (gehate) belastingpachter Christoffel Lublink. Volgens het verhaal zouden tijdens de oproeren tegen de pachters in juni 1748 op plunderen beluste Amsterdammers na een overvloedig onthaal in deze herberg van hun aanvankelijke voornemen zijn afgestapt. In 1775 is er bij de verkoop sprake van “Een kapitale en zeer fraai gelegen hofsteede, genaamd Eindenhout. (…) Inhoudende een herenhuis, tuinmanswoning, koetshuis en stalling, evenals de annex gelegen herberg ‘het Dronckenhuisje’ en landerijen tot de Leidsevaart, groot 11 morgen”(red. landmaat).

In 1787 is er geen sprake meer van een kapitale hofstede maar van een restantdeel als Anna Maria Visscher het verkoopt. Bij gebrek aan gegevens is onduidelijk of sprake was van een brand, storm, natuurramp of iets dergelijks.

De gouden Lans schonk veel aan goede doelen

Wie nu via de openbare weg langs Haarlem-Zuid de stad binnenrijdt, komt langs de nieuwe Eindenhout. Het rijksmonument is te herkennen aan de twee witte marmeren sfinxen die het bordes bewaken en het neo-classistische huis zijn roepnaam ‘Huis met de Beelden’ schonken.

Het huis is in 1793 gebouwd voor de Amsterdamse koopman, leerhandelaar George Gerard Lans (1765-1819). In die periode komen veel buitenverblijven in de directe omgeving van Amsterdam in het bezit van welgestelde Amsterdammers. Gerard Lans stond bekend als ‘de gouden Lans’ omdat hij als aanhanger van de Verlichting veel schonk aan goede doelen.

Bij aankoop was Eindenhout ‘een stuk grond met de daar opstaande schuur en muur, (…) de oprijlaan, (…) te samen groot omtrent 700 roeden’. Een Amsterdamse roede is 13,5m2, dus dat komt neer op 9.000m2. Dat stuk grond is overigens al lang niet meer zo groot; het perceel dat Stadsherstel koopt is bijna 2.500m2.
Koopman Lans liet de resten van het gebouwde afbreken. Zijn kinderen Christiaan Ernst en Margaretha Catharina legden op 16 augustus 1793 de eerste steen van het huidige Eindenhout. De steen zit nog steeds in de straatgevel van het huis, mogelijk is het de oudste ‘eerste steen’ van Haarlem.

Huis met de Beelden wordt als woonhuis of zomerverblijf gebruikt

Lans verkocht Eindenhout in 1802 aan Jacob Temmink (1748-1822), die onder meer kassier van de Oost-Indische Compagnie was. De naam ‘Huis met de Beelden’ dankt het pand aan hem. Temmink liet rond 1810 in Italië twee marmeren sfinxen maken. Al wordt dit door nieuw bouwhistorisch onderzoek betwist. Daarin wordt gezegd dat de beelden misschien van de buitenplaats Velserbeek (Velsen Zuid) komen en gemaakt zijn door de Amsterdamse beeldhouwer Ignatius van Logteren.

Op 13 december 1818 verkoopt Temmink Eindenhout voor 45.000 gulden.
Bijna anderhalve eeuw werd het buiten vervolgens een bezit van edelen. Te beginnen met de Amsterdammer baron Henri Theodore van Wijkerslooth van Grevenmachern, Opper- en Neder-Douven, Weckert, Munsecker en Bocholt in Luxemburg (1780-1823), die van 1808 tot 1823 deel uitmaakte van de Amsterdamse gemeenteraad en aan de Herengracht woonde.
Na zijn dood liet hij Eindenhout na aan zijn zuster Maria Geertruida, vervolgens kwam het in 1825 in handen van het invloedrijke geslacht Van Brienen, dat vaak openbare ambten als raadslid, burgemeester en kamerlid bekleedde en goede banden onderhield met Koning Lodewijk en keizer Napoleon. Het verblijf werd per generatie wisselend als woonhuis of zomerverblijf benut.

Het ontwerp heeft ook iets weg van Paviljoen Welgelegen

Het in neoclassicistisch stijl gebouwde herenhuis met statige kolommenfacade is grotendeels van hout. Er wordt gezegd dat het ontworpen is door architect P.J.Duyvené, maar bouwhistorisch onderzoek, dat wij onlangs hebben laten uitvoeren, wijst op een andere architect en wel op Abraham van der Hart.
Zo staat er op de bouwtekening, die helaas niet voorzien is van de naam van de architect, de elfdelige schaalstok. Van der Hart plaatst die bijna op al zijn tekeningen en Duyvené niet. Voor Duyvené is de vormentaal van Huis met de Beelden eigenlijk een beetje ouderwets, terwijl Van der Hart deze taal nog toepast bij andere projecten zoals de imitatie van natuursteen in hout en de zuilenportiek.

Ook wijst bouwhistorisch onderzoek uit dat het oude Eindenhout niet geheel gesloopt is. De kelder is bijvoorbeeld hergebruikt.
In 1886 gaven baronesse Angelique van Brienen van de Groote Lindt (1832-1921) en haar echtgenoot Simon d’Alsace bouwmeester Zocher de opdracht om de twee zijvleugels te bouwen.

In 1947 wordt het huis aan internist J. Hoge verkocht. Hij wil op het perceel een ziekenhuis plaatsen. Dat ging niet door en het verval van het landgoed zonder bestemming sloeg toe. Er huurden weliswaar artistieke families -Godfried Bomans en Harry Mulisch kwamen er over de vloer- die zich verantwoordelijk voelden voor de leefbaarheid, maar grondig onderhoud bleef achterwege.

Totdat antiquair Bill zich over het pand ontfermt. Het is behoorlijk verwaarloosd, maar het lukt Bill om de monumentale onderdelen te behouden en te restaureren. Zo is de monumentale marmeren hal met ornamenten plafonds en fraai trappenhuis naar de verdiepingen bewaard. Maar ook het stucwerk in de kamers en de schilderingen in de salon, die stucwerk suggereren, zijn er nog.

De totale woonoppervlakte van het huis is circa 1.000 m2, verdeeld over acht appartementen. De tuin is nu voor gemeenschappelijk gebruik. Via diverse paadjes is de fraai aangelegde siertuin met onder andere een recent opnieuw gebouwd theehuisje en diverse zitjes te ontdekken. Het is goed dat het huis in Bills handen kwam, want zonder hem zou het pand er niet zo fraai en misschien wel helemaal niet meer gestaan hebben. Wij nemen graag zijn goede voorbeeld als beschermheer over.