Haarlemmerstraat 115

Een kwitantie uit 1631 onthult hier bouwwerkzaamheden

Vóór de stadsuitbreiding van 1593 stond de Haarlemmerpoort ter hoogte van het Singel. Na de verplaatsing naar het westen kwam de Spaarndammerdijk binnen de omwalling te liggen en werd het eerste deel, waar ons pand aan ligt, de Haarlemmerstraat.

In de verpondingskohieren, het register waarin de onroerend goedbelasting werd genoteerd, staat te lezen dat in 1647 de weduwe van Gerrit Wybeszn van Balk, varensgezel van beroep, eigenares is van dit huis en erf. Haar naam is Anna Jans van Balk, wonende te Balk en zij trouwden in 1611. Uit de inventarisatie blijkt ook dat Gerrit Wybeszn twee panden bezat in de Haarlemmerstraat in Amsterdam, er is zelfs en kwitantie bewaard gebleven uit 1631 van Gerrit Thoniszn, huistimmerman, voor verrichte bouwwerkzaamheden en materialen. Verder is te lezen dat het erf dat we hier beschrijven, daarvóór door Gerrit Wybeszn van de stad Amsterdam gekocht is.

In 1677 verkopen de erfgenamen van Anna Jans van Balk het pand. Bij die verkoop wordt het omschreven als het huis waar ‘Balck in Vriesland’ uithangt. Balk is een dorp in de gemeente De Friese Meren, bij Joure en Lemmer in de buurt. De familie naam is waarschijnlijk ontstaan doordat hun huis lag bij een eenvoudige balkbrug over de rivier de Luts. De plaats komt in 1491 in de boeken voor als Balc. In 1573 werd deze vermeld als Balck.

Het huis werd als huwelijksgeschenk gegeven

De verkoop van de Haarlemmerstraat door de erfgenamen van Anna Jans brengt ƒ 5412 op. Koper is Jan Corneliszn. Roos. Hij trouwt Sara de Vries, en later gaven zij het huis als huwelijkscadeau aan hun dochter Sara de Roos. Toen Sara de Roos overleed verkocht haar man het huis, waar toen een theewinkel in gevestigd was.

In 1742 woont J. Bruijn er, met beroep ‘aanspreker/rouwwinkel’. Hij had 1 dienstbode. In 1744 werd het voor ƒ 7800 gekocht door Jan Dorfling. Hij gaat er wonen maar moet het al binnen 11 jaar met ƒ 300 verlies van de hand doen. De nieuwe eigenares werd de weduwe Suzanna le Grand. Bijna 50 jaar bleef het pand in haar familie; in 1803 verkochten haar nazaten het aan Jacob Slagregen voor ƒ 5000. Tussen 1711 en 1875 moest er precario betaald worden voor een regenbak op de stoep; toentertijd was dat ƒ 1.

Een portiek onder invloed van de Art Nouveau

Vanaf 1879 is het pand dan in gebruik bij schoenfabrikanten. Ook in de 20e eeuw is het pand nog eigendom van een schoenfabrikant, de firma ‘Hoogenbosch’. Zij laten omstreeks 1926 een moderne winkelpui aanbrengen.

Onder invloed van de Art Nouveau- of Jugendstilperiode komen er in die tijd portieken in winkelstraten. Omdat de zijkant van de etalage vanuit de portiek meer zichtbaar wordt, is het niet meer zo nodig dat de uitstalkasten die winkels normaliter hadden, naar voren uitsteken. Vanaf het begin van de vorige eeuw worden de uitstalkasten voortaan in de winkelpuien opgenomen. In de Amsterdamse Schoolperiode, in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw, worden etalageruiten steeds breder en portieken steeds dieper uitgevoerd.

Een voorbeeld van een eenvoudige pui uit die periode is te zien op oude foto’s van ons pand. De pui is omstreeks 1926 ontworpen door architect J. van Engelen. De uitstalkasten zijn vanaf die periode letterlijk in de winkels opgenomen en uit het straatbeeld verdwenen.