Bunker Rijnlanderweg 888

Communistische tegenover de kapitalistische wereld

De Koude Oorlog was een periode van gewapende vrede tussen de communistische en de kapitalistische wereld in de tweede helft van de 20e eeuw. Het kapitalistische westerse blok werd geleid door de Verenigde Staten. De communisten stonden voornamelijk onder leiding van de Sovjet-Unie, of waren verbonden met communistisch China.

Met de ‘Koude Oorlog’ wordt een strijd bedoeld, waarbij de wapens koud blijven en er vooral verbaal – via radio, tv, propaganda – , en militair – door een wapenwedloop – geprobeerd wordt om de tegenstander te intimideren. Feitelijk kwam het nooit tot een rechtstreeks militair treffen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie zelf. Wél werden er wereldwijd meerdere oorlogen uitgevochten door landen die binnen de Amerikaanse of Russische invloedssfeer lagen, of door hen gesteund werden. Denk bijvoorbeeld aan de Koreaanse Oorlog (1950-1953) en de Vietnamoorlog (1955-1975), de Hongaarse Opstand (1956) en de Cubacrisis in 1962. De vrees was er toen wél dat deze plaatselijke conflicten en confrontaties konden escaleren tot een Derde Wereldoorlog.

Bedacht door de schrijver van Animal Farm

Het begrip cold war is in 1945 voor het eerst gebruikt door de Engelse schrijver George Orwell (1903-1950). Orwell is wereldberoemd geworden met zijn allegorische boerderijverhaal Animal Farm (1945) waarin het communisme bekritiseerd wordt.

Voor de belangrijkste oorzaak van de Koude Oorlog, namelijk de ideologische tegenstelling tussen het kapitalisme en het communisme, moeten we terug naar de Russische Revolutie van 1917. Toen, na de Russische Burgeroorlog (1917-1922) de communisten onder leiding van Vladimir Iljitsj Lenin definitief hun macht vestigden en in 1922 de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (USSR) stichtten, was er een ideologische bom gelegd die leidde tot internationale spanning. Enerzijds waren er de communisten, ook wel bolsjewieken genoemd. Zij streefden naar een wereldwijde revolutie van de arbeidersklasse c.q. proletariërs, kenden een geleide economie (met collectivisatie en meerjarenplannen) en hadden een politiek systeem dat dictatoriaal was.

Lijnrecht hiertegenover stond het vrije westen, dat een vrije markteconomie kende (kapitalisme) en een democratisch bestuurlijk systeem. De Amerikanen waren vanaf de jaren 1920 bang voor een uitbreiding van de communistische invloedssfeer.

Megabom op Nagasaki en Hiroshima

Tijdens de Tweede Wereldoorlog liepen de spanningen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie om meerdere redenen hoog op. Zo wilden de Amerikanen hun kennis over de atoombom niet delen met de Russen en werkten zij onder (vermeende) strikte geheimhouding solistisch aan het ontwerp van een Megabom, via het Manhattan Project. Deze bom moest Adolf Hitler op de knieën dwingen, maar zou uiteindelijk gebruikt worden op Nagasaki en Hiroshima in 1945 en Japan tot overgave dwingen.

Een andere kernfactor was het feit dat de Amerikanen en Russen elkaar in april 1945 bij Berlijn tegenkwamen in de strijd tegen nazi-Duitsland. De Sovjet-Unie was al hard bezig om de communistische invloed in het door haar ‘bevrijde’ Oost-Europa uit te breiden. Te snelle beloften en niet nagekomen afspraken op de conferenties in Teheran (nov-dec.1943), Jalta (feb.1945) en Potsdam (juli-aug.1945) – waar de invloedssferen in Europa verdeeld werden – deden een laatste grote duit in het zakje van de Koude Oorlog.

Eerst geen maatregelen tegen de Sovjetdreiging

Van Nederlandse militaire maatregelen tegen de Sovjetdreiging was echter geen sprake. Integendeel, vrijwel de gehele Nederlandse krijgsmacht was gestationeerd in Indonesië; tot 1950 zouden meer dan 100.000 man naar de koloniale bezittingen in Zuidoost-Azië worden overgebracht, om het Nederlandse gezag aldaar te herstellen. Maar in de jaren daarna werden er toch allerhande initiatieven genomen om het Sovjetgevaar, in welke gedaante dan ook, tegemoet te treden.

Zo werden bij de Geniedijk van de Stelling van Amsterdam, (vlakbij Schiphol) , toen de Koude Oorlog op zijn heetst was (de Korea-oorlog was toen nét achter de rug) de plannen voor een munitiedepot uitgevoerd.

Er werden acht gemetselde bunkers gebouwd voor opslag. Het civiele vliegveld Schiphol behoorde van 1949 tot 1960 tot een zogenoemde ‘redeployment base’. Luchtmachteenheden zouden zich in een oorlogssituatie verspreiden en ook Schiphol als thuisbasis gaan gebruiken. Daarvoor moest enige infrastructuur zoals opslag voor de zeven eerste oorlogsdagen, bestaande uit boordmunitie en bommen, in vredestijd worden aangelegd.