Aankoop: Haarlems buiten met rijk Amsterdams verleden

Amsterdammers die tijdens de Gouden Eeuw fortuin vergaarden, besteedden dat graag aan grond en bakstenen. Ook buiten de stadsgrenzen, zoals aan onze nieuwe Haarlemse aanwinst ‘Het Huis met de Beelden’. Koopman Gerard Lans bouwde het in 1793 als ‘buiten’, de Amsterdamse antiquair H. J. Bill gaf Stadsherstel via zijn testament korting op de aankoop.
Bezoek dit 'buiten' op zondag 21 april aanstaande (let op gewijzigde datum) van 14:00-16:00 uur.

Wie via de openbare weg langs Haarlem-Zuid de stad binnenrijdt, komt erlangs. Je herkent het rijksmonument aan de twee witte marmeren sfinxen die het bordes bewaken en het neo-classistische landhuis zijn roepnaam ‘Huis met de Beelden’ schonken. Landhuis Eindenhout pronkt prominent op de as van de Spanjaardslaan, op het punt waar deze met een T-splitsing overgaat in de Wagenweg.

Zo mooi als het er nu bij ligt, zo onbestendig was de toekomst nog halverwege de 20e eeuw. Niet alleen de oude binnenstad van Amsterdam dreigde in de jaren ’60 en ’70 door verkrotting en leegstand te verdwijnen, ook een kolossaal gebouw als Eindenhout vond met zijn vele bewerkelijke vierkante meters zeer moeizaam een duurzame bestemming.
Tot de Amsterdamse antiquair Herman Bill in 1973 ter ore kwam dat de gemeente Haarlem er een kantoor van wilde maken. Kunsthandelaar Bill zette zich indertijd in om de ondergewaardeerde woonfunctie van de historische binnenstad op te waarderen, door panden aan te kopen en te laten registreren. Oftewel: een geestverwant van Stadsherstel.
Bill kocht het Huis met de Beelden voor 125.000 gulden en liet van de 35 vertrekken acht appartementen maken, in uitvoering trouw aan de oorspronkelijke klassieke stijl. Om deze situatie veilig te stellen voor de toekomst, gaf Bill in zijn testament zijn voorkeur voor Stadsherstel als koper aan en dat was niet alles want we konden het met korting kopen.

De gouden Lans

Huize Eindenhout -‘waar het hout ten einde kwam’-  heeft al eeuwenlang banden met Amsterdam. Op 3 juli 1793 kocht de Amsterdamse koopman Gerard Lans voor 7000 gulden ‘een stuk grond met de daar opstaande schuur en muur, (…) de oprijlaan, (…) te samen groot omtrent 700 roeden’. Een Amsterdamse roede is 13,5m2, dus dat komt neer op 9.000m2.
Dat stuk grond is overigens al lang niet meer zo groot; het perceel dat Stadsherstel koopt is bijna 2.500m2.
Koopman Lans (1765-1819) liet destijds schuur en muur verwijderen. Zijn kinderen Christiaan Ernst en Margaretha Catharina legden op 16 augustus 1793 de eerste steen van het huidige Eindenhout, een herenhuis ontworpen door architect P.J.Duyvené.
De steen zit nog steeds in de straatgevel van het huis, mogelijk is het de oudste ‘eerste steen’ van Haarlem.    
Gerard Lans stond bekend als ‘de gouden Lans’ omdat hij als aanhanger van de Verlichting veel schonk aan goede doelen. Hij verkocht Eindenhout in 1802 aan Jacob Temmink (1748-1822), die onder meer kassier van de Oost-Indische Compagnie was. De naam ‘Huis met de Beelden’ dankt het pand aan hem. Temmink liet rond 1810 in Italië twee marmeren sfinxen maken. Op 13 december 1818 verkocht Temmink Eindenhout voor 45.000 gulden.

Banden met Keizer Napoleon

Bijna anderhalve eeuw werd het buiten vervolgens een bezit van edelen. Te beginnen met de Amsterdammer baron Henri Theodore van Wijkerslooth van Grevenmachern, Opper- en Neder-Douven, Weckert, Munsecker en Bocholt in Luxemburg (1780-1823), die van 1808 tot 1823 deel uitmaakte van de Amsterdamse gemeenteraad en aan de Herengracht woonde.
Na zijn dood liet hij Eindenhout na aan zijn zuster Maria Geertruida, vervolgens kwam het in 1825 in handen van het invloedrijke geslacht Van Brienen, dat vaak openbare ambten als raadslid, burgemeester en kamerlid bekleedde en goede banden onderhield met Koning Lodewijk en keizer Napoleon. Het verblijf werd per generatie wisselend als woonhuis of zomerverblijf benut. In 1886 gaven baronesse Angelique van Brienen van de Groote Lindt (1832-1921) en haar echtgenoot Simon d’Alsace bouwmeester Zocher de opdracht om de twee zijvleugels te bouwen.

Al vanaf begin 20e eeuw werd het huis aan meerdere bewoners verhuurd. De Franse erfgenamen verbleven er niet en verkochten Eindenhout in 1947 aan internist J. Hoge, die op het perceel een ziekenhuis wilde plaatsen. Dat ging niet door en het verval van het landgoed zonder bestemming sloeg toe. Er huurden weliswaar artistieke families -Godfried Bomans en Harry Mulisch kwamen er over de vloer-, die zich verantwoordelijk voelden voor de leefbaarheid maar grondig onderhoud bleef achterwege. Totdat het in handen kwam van Herman Bill, wiens goede voorbeeld als beschermheer wij graag overnemen.   

Open Dag

Kom het pand bekijken. Op zondag 21 april stellen we de vertrekken op de begane grond open voor publiek. Kom van 14:00-16:00 uur dit pand bewonderen en woon de mini-lezing door Peter van Graafeiland bij. De toegang is gratis en aanmelden is niet nodig. Wel heel graag met de fiets komen!
Bezoekadres:
Wagenweg 242, Haarlem.
LET OP DE DATUM IS VERANDERD!!!

Bron: Hanny van Steen-Saijet en Jac. Van Steen: Eindenhout; Huis met de beelden. Haarlem, De Vrieseborch, 1993

Bekijk hier het filmpje waarin Gerard Bill meer vertelt over zijn Eindenhout.

Uniek Koepeltje in de tuin

Lees hier over het Koepeltje in de tuin van het Huis met de Beelden, dat Stadsherstel in 2009 restaureerde.