Keizersgracht 374:
een geschonken pand
In 1970 kochten kunstenaar Clemens Merkelbach van Enkhuizen, zijn levenspartner Gerard Spruyt en zijn schoonmoeder het verwaarloosde pand Keizersgracht 374. Zij hebben vele jaren besteed aan het smaakvol opknappen van hun huis. Zo ontstond een thuis waarin de bewoners zich verder konden ontplooien. Vorige maand heeft Merkelbach het pand aan Stadsherstel geschonken onder de voorwaarde dat het na zijn overlijden bestemd zal worden voor kunstenaars.
De aanleiding voor de schenking
Portretschilder en topograaf Clemens Merkelbach van Enkhuizen (1937) woont en werkt vanaf 1970 in het huis. Tot 1986 is hij bezig geweest om het pand zoveel mogelijk in de oude staat terug te brengen. Ondertussen woonde hij er met veel plezier met zijn levenspartner Gerard Spruyt (1922-2011) en schoonmoeder. Samen besloten zij het pand na te laten opdat het beschikbaar gesteld zou worden ten behoeve van gebruik door kunstenaars.
Enige jaren geleden overleed eerst de schoonmoeder en daarna de partner van Merkelbach. Kort daarna ontving hij van de gemeente een aanschrijving om de fundering te vernieuwen. Voor Merkelbach was de last van deze ingreep te hoog, waarna hij besloot het pand al bij leven over te dragen. Vanzelfsprekend wilde hij wel zelf in het huis blijven wonen.
Via een bevriende architect kwam hij bij Stadsherstel terecht en na verschillende gesprekken, die de heer Merkelbach als prettig beschrijft, heeft hij vorige maand zijn monument aan de Vrienden van Stadsherstel geschonken. Stadsherstel is met de voorbereiding voor het funderingsherstel begonnen dat nog dit jaar zal aanvangen. Zo kan de heer Merkelbach hopelijk nog vele jaren van zijn mooie pand en tuin genieten. Vooral omdat zijn tuin er nu uitziet zoals hij het jaren geleden had bedacht. In de toekomst krijgen afgestudeerde kunstenaars dezelfde mogelijkheid die hij zelf heeft gehad, namelijk het betaalbaar kunnen huren van een woning met atelier of studio.
Ook hebben we met elkaar nagedacht over de tijd dat het mogelijk wat moeilijker wordt voor hem. Er bestaat dan de mogelijkheid voor de heer Merkelbach om het vruchtgebruik te verzilveren wat hem de mogelijkheid geeft extra verzorgende hulp in te schakelen mocht dat nodig zijn.
Over Clemens Merkelbach van Enkhuizen
In 1963 voltooide Merkelbach zijn opleiding aan de Amsterdamse Rijksakademie van Beeldende Kunsten. Tijdens een extra loge-jaar specialiseerde hij zich in de portretkunst. de heer Merkelbach wordt in het Lexicon van Pieter Scheen omschreven als een ‘uitstekend portretschilder’ en gekarakteriseerd als impressionist. Na de Rijksakademie volgden vele portretopdrachten en tekende hij stadsgezichten voor bijvoorbeeld de Topografische Atlas van het Stadsarchief.
In Merkelbach’s oeuvre is de drang om het vergankelijke vast te houden vaker zichtbaar. Zo tekende hij negentiende-eeuwse kerken in Amsterdam die werden gesloopt. Met bloedend hart documenteerde hij de afbraakprocessen. Zijn emoties zet hij echter om in vakkundige precisie. Op de bovenverdieping van zijn woning aan de Keizersgracht bevindt zich zijn schildersatelier waarin en van waaruit vele schilderijen ontstonden. Zo legt hij bijvoorbeeld zijn directe omgeving in verschillende momenten van dag en jaar vast, waaronder zijn geliefde tuinhuis.
Over de band met het huis
Het was de eigenaren er bij de aankoop in 1970 in eerste instantie om te doen, dat het huis weer tot woonhuis gemaakt zou worden en dat dit in de loop van een tien jarenplan zou gebeuren. Het werd een zestien jarenplan waarbij het voor kantoor en bedrijf gebruikte pand als eerste ontdaan werd van alle inbouwsels die sinds 1937 aangebracht waren; er was veel verknoeid. Dagelijks was de heer Merkelbach tijdens de verbouwings- en restauratiewerkzaamheden aanwezig om zo met verschillende werklieden in een goede verstandhouding samen te werken. De tuin werd ontdaan van de overkapping met vele lichtkoepels, zodat het weer een echte Amsterdamse tuin zou worden. Ook was de heer Merkelbach in die jaren steeds alert geweest op containers. “Zo heb ik in de loop der jaren onder andere een aantal grenenhouten deuren verzameld, die successievelijk in ons huis gebruikt werden bij het restaureren van de diverse kamers”. Ook zijn geliefde tuinhuis restaureerde hij, zodat ze in het weekend thee konden drinken in hun tweede huis. Daarna werd de ‘grote sael ‘ opgeknapt. Merkelbach bracht aan het plafond een betimmering aan gelijkend op de houten Louis XVI-zoldering van het tuinhuis. Die paste gelukkig qua stijl goed bij de met bloemetjes en lijsten voorziene lambrisering, die achter triplex aftimmeringen tevoorschijn kwamen. En zo werd dit huis in karakter teruggebracht naar een 18e/19e eeuws grachtenpand.
Over het Rijksmonument
Het 5,71 meter brede huis was omstreeks 1710 gebouwd in opdracht van Aroldus van Graven als woonhuis met halsgevel, vleugelstukken, een getoogd fronton en met een stoep met onder ingang. In 1803 werd het pand in opdracht van A. van Balkenschoten met een verdieping verhoogd en kreeg het een rechte lijst met triglyfen. Triglyfen zijn uitspringende houten versierelementen die op regelmatige afstand van elkaar zijn geplaatst, bij dit pand voorzien van twee verticale gleuven. De vakken tussen de triglyfen heten methopen. De fraaie empire deur is van rond 1800.
Het tuinhuis is op verzoek van de heer Merkelbach in 2005 ook rijksmonument geworden. Het dateert uit het einde van de achttiende eeuw en is gesitueerd tegen de achtergrens en over de gehele breedte van het perceel. Het is opgetrokken in baksteen en heeft twee bouwlagen onder een plat dak. De houten paneeldeur van de begane grond scharniert in het midden en dateert uit de twintigste eeuw. Het interieur is uitgevoerd in Lodewijk XVI-stijl, waarvan het plafond en gedeeltelijk ook de wandbespanning nog oorspronkelijk is.
Heeft u ook een vraag over schenken of nalaten?
Als u vragen heeft over schenken of nalaten neem dan eens een kijkje op onze website www.stadsherstel.nl/geven of neem contact op met:
Stella van Heezik
Hoofd afdeling Fondsenwerving en Vrienden van Stadsherstel
stella@stadsherstel.nl
020-5200075/06-53434767