We worden eigenaar van schuurkerk de Zuidervermaning

Dit prachtige houten monument is in de 'gouden tijd' van Westzaan gebouwd. De door koophandel en walvisvaart rijk geworden gemeente bouwde 60 meter van de weg een onopvallende schuur. De vermaning dreigt nu door haar hoeven te zakken. Stadsherstel probeert met de huidige eigenaar en plaatselijke vrijwilligers instorten te voorkomen. 

Foto's Aart Jan van Mossel

De kerk is nu nog eigendom van de Stichting Oude Hollandse Kerken (SOHK). Zij is niet in staat om op korte termijn de restauratie van de fundering te financieren. Ook bezit zij als vrijwilligersorganisatie niet de mankracht voor de fondsenwerving en begeleiding van de restauratie. Daarom is de samenwerking met Stadsherstel gezocht. Stadsherstel zet zich samen met de SOHK en de plaatselijke commissie in om het benodigde geld bij elkaar te krijgen en de restauratie te verwezenlijken. Dat doen we onder andere met een crowdfundingactie via www.mijnstadsherstel.nl

Een vermaning en een schuurkerk

De voormalige Friese Doopsgezinde kerk ligt aan het einde van een lange oprijlaan in een dorp met lintbebouwing van boerderijen en vrijstaande huizen. De Zaans groen geschilderde kerk met haar schilddak lijkt een grote boerenschuur midden in het weiland en munt uit door haar eenvoud. En dat was ook de bedoeling want het was een schuurkerk/schuilkerk, door de doopsgezinden een vermaning genoemd.

Na de Reformatie (1580) was het alleen aan gereformeerden voorbehouden een zichtbaar godshuis te hebben. De doopsgezinden hielden hun bijeenkomsten in een o­nopvallende schuur of woning. Naar de leraar of de vermaner werd hun vergaderplaats een vermaanhuis of vermaning genoemd.

Westzaan in gouden tijden

De Zuidervermaning is in 1731 gebouwd in een tijd dat Westzaan economisch gezien in haar 'gouden tijd' zit. Naast de van oudsher bestaande boerenbedrijven en graanhandel zijn er scheepswerven die werken voor de koophandel en de walvisvaart. In de walvisvaart behalen de Zaanse reders dikwijls betere resultaten dan hun collega’s in Amsterdam en andere steden. Dat is dan ook de reden, waarom de Zaanse walvisvaart in het verdere verloop van de eeuw in stand blijft, terwijl deze elders, vooral na 1765 vrijwel instort.

Hout en poeren

De Zuidervermaning is geheel in hout opgetrokken en is een van de oudste gebouwen van Westzaan. De constructie van stijlen, balken, korbelen en planken rust op 49 gemetselde poeren op een slietenbos. Dat zijn bosjes van paaltjes van circa 1 ½ meter hoog die in de grond onder de gemetselde poeren aangebracht zijn. De poeren zijn vanwege houtrot aan het verzakken. Er moet een nieuwe fundering onder komen van 17 meter lange palen. Op die diepte is de grond wel stevig.

 
De Zuidervermaning staat op poeren                      

Zaanse smuiger

De vermaning bevat een prachtige kerkenraadskamer met authentiek interieur, waaronder een zogenaamde Zaanse smuiger (een betegelde schouw). Op de tegels staan afbeeldingen van Bijbelse voorstellingen.

De smuiger van de vermaning

Wit zand op de vloer en origineel interieur

De kerkzaal van 12 x 14 meter heeft een orgeltribune en in de zaal is de constructie van stijlen, balken en korbelen duidelijk zichtbaar. Het is er uitermate sfeervol door de zachte kleuren, het witte zand op de vloer, het meubilair (preekstoel en banken) uit de eerste helft van de achttiende eeuw en het fraaie orgel. Het zand op de vloer was bedoeld om de kans op brand in het houten gebouw te verkleinen en om vuil op de vloer makkelijker te kunnen verwijderen. Ook zorgde het ervoor dat de houten vloerplanken niet te veel water van de uiterst vochtige bodem opnamen.

(Culturele) zaal

Tegenwoordig wordt er niet meer gekerkt en er zijn geen vaste huurders. De vermaning is aangewezen als officiële gemeentelijke trouwlocatie. Verder is er een deels eigen cultureel programma met uiteenlopende concerten. Zo is Westzaan een van de locaties van de Nederlands/Belgische concertreeks Seizoen Oude Muziek!. Verder wordt de ruimte verhuurd voor concerten, cabaret (Youp van ’t Hek was een van de cabaretiers) en voor evenementen van bedrijven en exposities. 

Restauratie van de fundering en betere exploitatie

De SOHK is sinds 1979 eigenaar en restaureerde de kerk. Een plaatselijke commissie (PC) zorgt voor de (culturele) activiteiten. De SOHK heeft negen kerken. Een aantal van die kerken heeft te kampen met een jaarlijks tekort. Soms zijn ze toe aan een restauratie. Enkele jaren geleden startten de gesprekken tussen Stadsherstel en de SOHK om te komen tot overname van de kerken van de SOHK. Alle kerken in eenmaal overnemen bleek niet haalbaar. Besloten werd om de kerk met de grootste restauratiebehoefte als eerste over te nemen en daarna verder te kijken. De eerste kerk werd de kerk in Schermerhorn. Doordat Stadsherstel als POM-organisatie (Professionele organisatie voor Monumentenbehoud) meer subsidiemogelijkheden en voldoende kennis heeft om zelf fondsen te werven en de restauratie te begeleiden, werd die restauratie haalbaar. De samenwerking beviel goed; de kerk is gerestaureerd en de afdeling zaalverhuur van Stadsherstel ondersteunt de PC waar mogelijk op het gebied van de exploitatie. Met als doel dat het jaarlijks tekort wordt omgezet in een positief resultaat.

Na die vruchtbare samenwerking proberen Stadsherstel en de SOHK hetzelfde te realiseren voor de Zuidervermaning. Ook op dit project is een restauratiebehoefte en een jaarlijks tekort van in dit geval € 7.500. Samen werken we eraan om de restauratie gefinancierd te krijgen. Ook zal na restauratie onze afdeling zaalverhuur de PC, waar mogelijk, ondersteunen bij de zaalverhuur. Zodat het toekomstig onderhoud kan worden betaald uit inkomsten.

We gaan ervoor! Doet u mee? Ga dan naar www.mijnstadsherstel.nl

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het Welcker Fonds van het Prins Bernhard Cultuurfonds, de kanjersubsidie van gemeente Zaanstad en provincie Noord-Holland
   

Voor dit project werkt Stadsherstel samen met Stichting Oude Hollandse Kerken (SOHK) en de plaatselijke commissie van de Zuidervermaning