Broekergouw 12

Vanaf de ‘Wagen Wech’ werd het meer ontgonnen

De boerderijen in het zeer natte gebied ten noorden van het IJ werden gebouwd op de hooggelegen, drogere delen langs de spaarzame ontsluitingswegen en de voornaamste afwatering, de ‘gouwen’.

De Broekergouw is een landelijke weg tussen Zunderdorp en Broek in Waterland, vandaar de naam. De weg ligt op een smalle strook land tussen twee droogmakerijen: de Broekermeerpolder en de Burkmeerpolder. De Broekermeerpolder is net als de andere twee grote Waterlandse meren – Belmermeer (Bellemeer) en Buikslotermeer – in 1628 drooggelegd en verkaveld. De laaggelegen Burkmeerpolder (het laagste punt ligt 4,8 meter onder NAP) werd pas eind 19^e eeuw in cultuur gebracht.

Het ‘Burckmoermeer’ ontstond in de 12e eeuw toen bij een overstroming een flink pak veen werd weggeslagen. Al op een kaart uit 1628 is op de route tussen Monnickendam en Amsterdam de Broekergouw te herkennen, dan aangegeven als ‘De Wagen Wech’. De aanwezigheid van deze hoger gelegen weg maakte het een goed uitgangspunt voor ontginning; in 1863 kreeg Johannes Hofland te Broek in Waterland toestemming voor droogmaking van het 26 hectare grote meer. Tegenslagen als kwelwater, slechte bedijking en problemen met de kleinere molens zorgden ervoor dat pas in 1876 “de nieuw bedijkte en drooggemaakte Burckmeer, met bedijking, molen- en ringsloot” publiek verkocht werd en pas een jaar later viel de polder werkelijk droog. Althans voorlopig.

De ontginningsboerderij hoort bij de oudere bebouwing van de Burkmeerpolder

De vijzelmolen bevond zich ongeveer tussen de huidige nummers 12 en 16 in, beide ontginningsboerderijen: zo worden de boerderijen genoemd van waaruit woeste gronden geschikt werden gemaakt voor akkerbouw. Enkele jaren voor onze boerderij in 1916 gebouwd werd, is de molen gesloopt.

De Veluwse veehouder Jan Van Meerveld (1863-1942), heeft in 1900 de hele Burkmeerpolder gekocht. In 1906 lezen wij in een krantenbericht dat een grote boerderij als gevolg van hooibroei in de as is gelegd. Omdat Van Meerveld op dat moment de enige bewoner van de polder was, zal het hier gaan om een voorganger van de huidige boerderij op nummer 16, waar hij woonde.

Kleinzoon Jan, inmiddels zelf op leeftijd hoewel hij nog soepel over een hek klimt, vertelt dat zijn opa boerderijen liet bouwen voor zijn zoons: “Op een gegeven moment woonden hier vier Van Meervelds op een rij”. Zoon Willem gaat wonen op Broekergouw 12. Ook deze boerderij heeft waarschijnlijk een voorganger gehad: al eind 19^e eeuw is op deze plek bebouwing te zien op de militaire topografische kaart van 1879.

Na de stormvloed in 1916, die een groot deel van Noord-Holland maandenlang onder water zette, moest veel land opnieuw ontgonnen worden. Onze boerderij – met in de nok van de voorgevel een steen met het jaartal 1916 – maakte daarvan onderdeel uit en heeft zo een bijdrage geleverd aan het huidige polderlandschap van Landelijk Noord.

Een boerderij op de Amsterdamse monumentenlijst

Het polderlandschap is onlosmakelijk verbonden met de nabijgelegen stad. Aan één kant voedde het agrarische gebied van oudsher de Amsterdamse monden en aan de andere kant vormde het ontgonnen land ook een potentiële uitbreiding van het stedelijk gebied. De boerderijen in de nabijheid van de stad zijn dan ook beeldbepalend in deze landschappelijke context. Om die reden besloot Stadsdeel Noord in 2021 om vier boerderijen in Landelijk Noord aan te wijzen als gemeentelijk monument. Daaronder Broekergouw 12, dat behoort tot de oudere bebouwing van de polder en samen met nummer 16 (ook een gemeentelijk monument) een van de twee ontginningsboerderijen in deze polder is.

Deze vrij gelegen boerderij heeft een eenvoudige opzet bestaande uit drie losse delen: het woonhuis, daarachter een bedrijfsgedeelte met koeienstal en een losse, open hooiberg, een voor Noord-Holland kenmerkende schakeling. Het geheel wordt omzoomd door poldersloten en enkele iepen als erfafscheiding en vormt zo een herkenbaar en aantrekkelijk onderdeel van het landschap.

Waarschijnlijk was oorspronkelijk sprake van een inpandige stal

Waarschijnlijk is bij de bouw van het woonhuis in 1916 ook de functie van het gebied gewijzigd van akkerbouw naar veeteelt. Het lijkt erop dat er in de beginperiode nog geen externe koestal aanwezig was. Mogelijk was op de plek van de huidige bijkeuken een inpandige stal in gebruik. De oorspronkelijke positie van een stalraam aan de achterzijde lijkt dit te bevestigen, evenals een (inmiddels door een venster vervangen) deur in de achtergevel van de verdieping die het aannemelijk maakt dat hier een hooizolder was. Voor koeien zou deze ruimte een krappe behuizing zijn geweest en ook zijn geen sporen gevonden van een grotere toegangsdeur. De kans is dan ook groot dat het in eerste instantie om kleinvee ging.

Het is ook mogelijk dat er een voorganger is geweest van de huidige stal, losse hooiberg en gierkelder, die in 1941 zijn gebouwd. Pas rond 1990 werden stal en woning met elkaar verbonden door een eenlaagse houten berging. De woning bestaat uit een begane grond en een zolder onder zadeldak. Zowel de woning als de stal, eenlaags onder zadeldak, is gedekt met gesmoorde Hollandse pannen. In twee zijbeuken stonden de koeien met de koppen naar de voergang. Achter de koestanden was een verdiepte ‘grup’.