Verdwenen buurten

Het verschil tussen Amsterdam ten oosten van het centrum in de zestiger en in zeventiger jaren is enorm. Het is de Jodenhoek die er na WOII armzalig bijligt. Joden die er terugkomen treffen hun oude buurt en huis verkrot of bezet aan. Sanering van de buurt is op komst. De besloten Weesperstraat verandert begin zestiger jaren in een slagveld. Een stuk van de buurt wordt met de grond gelijk gemaakt voor een groter doel. De eerder geplande IJ-tunnel moet er nu toch echt komen. 

Tekst Monique Hollenkamp – Foto’s Stadsarchief Amsterdam

JODENHOEK IN DE VERDRINGING

Utrechtsestraat? Als je moest raden waar deze foto is genomen zou je dat misschien denken. Toch niet, want dit is de Weesperstraat in de vijftiger jaren, de straat waar tram 5 doorheen rijdt op de route van Centraal naar Amstel. Lage grondprijzen aan deze zijde van de Amstel leveren smalle percelen en weinig kapitaalkrachtige bewoners op. Rond WOI zijn dat voor 50% Joodse bewoners. De winkels zijn er vooral om in de basisbehoeften te voorzien. Voor de meer duurzame goederen steekt men de brug over naar het centrum. Dit is een van de straten die begin zestiger jaren moeten wijken om een brede weg richting de Prins Hendrikkade te kunnen aanleggen.

Een buurt die tweemaal in korte tijd aan het proces van sanering en vernieuwing is onderworpen ligt in het verlengde van de Weesperstraat: de Valkenburgerstraat. Ook onderdeel van de Jodenhoek. Minder pittoresk deze straat, want na 1927 al eens geheel gesloopt. De straat is in die tijd maar 5 meter breed, heel dicht bebouwd, en een en al krot. Ze wordt herbouwd in de degelijke jaren-dertigstijl. Een enorme vooruitgang is deze stadsvernieuwing; geen verzakkingen, minder vochtproblemen en niet meer met zijn achten wonen in één kamer. Toch is dit allemaal tijdelijk, want krap dertig jaar later gaat de boel opnieuw op de schop.

 
1931 Valkenburgerstraat in opbouw

BEHOUD JOODS ERFGOED

In deze twee buurten keren oud-bewoners vaak niet terug na WOII. En diegenen die wel terugkomen treffen hun buurt verkrot en hun huizen leeggeroofd en vervallen staat aan. Als het huis nog bewoonbaar is, woont er menigmaal een ander gezin.

In het kader van het behoud van Joods erfgoed restaureert Stadsherstel vijf panden in de Foeliedwarsstraat en het Rapenburg. In restauratiepand Foeliedwarsstraat 50-52 woont voor de oorlog het gezin van Abram Allegro. Het is het huis dat zijn vader in 1910 heeft laten bouwen. Eén zoon van Abram, Maurice, komt wel terug. Hij en zijn vrouw adopteren een Joods weeskind, Jacob Wegloop. Het verhaal van de familie Allegro/Wegloop wordt volgend jaar door een van Jacobs zonen, tijdens Open Joodse Huizen op 4/5 mei in de Foeliedwarsstraat verteld. 

PLAN IJ-TUNNEL VERSIE VIJF

Grootse plannen buitelen over elkaar in de hoofden van gemeenteambtenaren. Amsterdam moet goed bereikbaar en toonaangevend zijn met een fantastische vierbaanswegverbinding tussen de stations Amstel en Centraal en verder, in hun ogen. Te beginnen met de IJ-tunnel, de verbinding naar de noordkant van Amsterdam. Overbelaste ponten en veren tussen Amsterdam Centrum en Noord zijn oorspronkelijk de reden dat wordt onderzocht waar een fietsers- en voetgangerstunnel kan worden gerealiseerd. Aangekomen bij de vijfde versie van het plan voor de tunnel, wordt de gebruikersgroep gewijzigd naar automobilisten en dan opeens komt de vaart erin. Slopen is het devies. Om de brede weg die er al ligt na de ontmanteling van het Weesperpoortstation in de voormalige Spoorbaanstraat (tegenwoordig Wibautstraat), conform het Wederopbouwplan uit 1953 nu toch definitief door te trekken naar de Prins Hendrikkade.

RAPENBURG

De Valkenburgerstraat moet er weer aan geloven. Net als delen van de Foeliestraat, Foeliedwarsstraat, Rapenburgerstraat en Rapenburg. Tussen 1961 en 1968 wordt in het gebied dat de aanloop naar de tunnel vormt alles gesloopt dat in de weg staat. Het Rapenburg wordt voor dit doel hardhandig doorkliefd waardoor ook dit stukje Jodenbuurt verdwijnt. Van het Rapenburg aan de oostelijke kant blijven nummer 91 t/m 105 overeind. Zeven panden in totaal. Ook in de Foeliedwarsstraat verdwijnt een rijtje. Ons restauratiepand 40 ligt zo’n beetje in het midden maar staat na de ingreep op de hoek. Dit alles resulteert erin dat de ziel uit de buurt verdwijnt. Het vroegere buurtje worden twee ‘eilanden’ zonder karakter en met een fikse barrière ertussenin.
Ook de Prins Hendrikkade gaat in tweeën. Een flinke rij huizen verdwijnt.

IJ-TUNNEL EEN FEIT

Een brede strook zand met hier en daar een plukje gras ligt geduldig te wachten. Een jaar of wat al. Geluid uit de bouwputten is er niet; het werk ligt stil. Er is wat gehakketak tussen rijksoverheid en gemeente. De overheid bouwt de Schellingerwouderbrug en de Coentunnel en vindt een tunnel onder het IJ overbodig én staatskas heeft betere tijden gekend. Het duurt Amsterdam allemaal te lang. Ze besluit de tunnel voor eigen rekening te bouwen. Plan IJ-tunnel versie vijf uit 1953 wordt werkelijkheid. Na nog wat technische wijzigingen te hebben doorgevoerd begint de bouw in 1961. De bouw duurt zeven jaar. In het jaar van de opening (1968)
beschikt Amsterdam over een brede ‘boulevard’. Die verbindt de overkant van het IJ via de Valkenburgerstraat, Weesperstraat en Wibautstraat met de Gooische weg richting Ring A10.

Dit was deel 9 uit de serie artikelen IN HET SPOOR VAN AMSTERDAMSE RESTAURATIEPROJECTEN. Een reeks artikelen over de restauratieprojecten Foeliedwarsstraat 40-52, Rapenburg 93 en Geldersekade 15 van Stadsherstel Amsterdam.

VOLGENDE KEER:

Bezoek ik samen met projectleider Ruth van der Puijl een bouwvergadering en hoop ik wat te kunnen vertellen over de vorderingen van restauratieproject Foeliedwarsstraat/Rapenburg.

VORIGE ARTIKELEN IN DEZE SERIE

Deel 1: In het spoor van restauratieprojecten Geldersekade en Foeliedwarsstraat
Deel 2: Starten met de restauratie
Deel 3: Foeliedwarsstraat: de bewoners
Deel 4: Geldersekade 15: smal en scheef
Deel 5: Geldersekade 15: een internationaal huis
Deel 6: Bouwdoek, betonsilo, palenpest, verrassingen, vertraging 
Deel 7: Verrassingen bij restauratie Rapenburg 93
Deel 8: Vier panden op pootjes

MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR 

  
   

En donateurs van Stadsherstel.

Architect: Rappange & Partners Architecten BV
Bouwdirectie: Bureau Delfgou architectuur en monumenten
Constructeur: Duyts Bouwconstructies B.V.
Aannemer: Bouwbedrijf van den Engel b.v.