Restauratie koepeltje landgoed Eindenhout in Haarlem

In de tuin van het voormalige buiten Eindenhout in Haarlem - beter bekend als het ‘Huis met de Beelden’ - staat een uniek koepeltje. Lange tijd heeft dit koepeltje op restauratie gewacht en er is zelfs een sloopvergunning afgegeven om het bouwsel helemaal te verwijderen. Gelukkig hebben Stadsherstel Amsterdam en Rescura de handen inéén geslagen en zijn zij samen met de gemeente Haarlem naar een oplossing gaan zoeken. Deze samenwerking heeft er in geresulteerd dat het eens zo prachtige koepeltje, wat er nu vervallen bij staat, weer in ere hersteld wordt.

Sloop

Het koepeltje – gelegen bij de Haarlemmerhout nabij het kruispunt van de Wagenweg en de Spanjaardslaan – is één van de eerste voorbeelden in Nederland van het gebruik van gewapend beton. Waarschijnlijk is het zelfs het allereerste bouwwerk in gewapend prefab beton. Dit is één van de redenen dat het een rijksmonument is. Doordat er decennia lang geen onderhoud aan was gepleegd, verkeerde het in een dusdanige staat, dat behoud niet meer mogelijk leek. Ondanks inspanningen van de in 1984 opgerichte Stichting ’t Koepeltje om het bouwseltje te redden, werd enkele jaren geleden de procedure gestart om het van de rijkslijst te verwijderen. Er werd zelfs al een sloopvergunning afgegeven.

Reddingsplan

Toen Stadsherstel Amsterdam – dat steeds meer in Haarlem werkzaam is – dit nieuws hoorde, besloot men een laatste poging te wagen om het unieke bouwwerkje te redden. Na onderzoek waarbij restauratiebedrijf Rescura werd ingeschakeld, bleek herstel mogelijk. Het beton was nog in goede staat, maar de wapening, die aan de buitenkant zit, was volkomen doorgeroest. Ook het stucwerk, waarmee de versieringen op het beton zijn aangebracht, verkeerde in slechte staat. Gelukkig was één van de acht zuilen nog vrijwel gaaf. Deze kon gebruikt worden om mallen van te maken, waarmee het stucwerk van de andere zuilen hersteld kan worden. De twee sfinxen, die voor de tuinkoepel waren geplaatst, verkeerden in redelijke staat en worden in het atelier van Rescura opgeknapt. Het zijn afgietsels van de exemplaren die voor het huis Eindenhout staan. De gemeente Haarlem stelde geld beschikbaar om de restauratie uit te voeren.

Restauratie

De restauratie is in volle gang. De koepel staat nu geheel ingepakt, maar in september zal het monumentje er weer piekfijn bij staan. Het is de bedoeling dat de werkzaamheden tijdens het Open Monumentenweekend, 12 en 13 september, officieel beëindigd worden. Helaas zal de tuinkoepel dan niet helemaal in oude staat hersteld zijn. Om te voorkomen dat het koepeltje een hangplek voor probleemjongeren wordt, heeft de gemeente Haarlem besloten dat het dak niet teruggebouwd mag worden. Dat was reeds in 1948 ingestort. Waarschijnlijk gebeurde dit onder druk van het gewicht van een beeld van een sirene dat er op stond. Tijdens het buurtfestival Cultuurlijn Bosch & Vaart, dat op 14 juni 2009 plaatsvindt, kunnen belangstellenden op de steigers om het koepeltje in de huidige deplorabele staat te bekijken.

Bouw van de tuinkoepel

De koepel, uitgevoerd in ‘kunststeen’, is in 1915 gebouwd door de Amsterdamse firma Rooker en Achterberg. Opdrachtgever was de toenmalige bewoner van de buitenplaats, H.A. van Odijk. Odijk was de eigenaar van de grootste rijstpellerij van het land, C. Kamphuys te Zaandam. De ‘tempel’, zoals de familie Odijk het koepeltje noemde, diende als reposoir (rustplek) in de uitgestrekte tuin. Het tempeltje vertoont overeenkomsten met de 19e-eeuwse ‘Tempel van Diana’ in de tuinen van de Villa Pallavicini-Durazzo te Pegli bij Genua. Ook als kunsthistorisch monument is de tuinkoepel van groot belang. Het wordt beschouwd als een folly. Dat zijn eigenaardige, kunstzinnige bouwsels die geen ander doel hebben dan de omgeving verfraaien en het bieden van een plaats om te verpozen.

Landgoed Eindenhout

Reeds in 1630 bevond zich op de plek van het landgoed Eindenhout een huis. Het was gelegen naast de herberg ‘Het Dronckenhuisje’ en werd tot 1685 ook geëxploiteerd als uitspanning, ‘Het Nieuwe Dronckenhuisje’. In het begin van de 18e eeuw kreeg het buiten de naam ‘Eindenhout’. Aan het eind van die eeuw, in 1793, liet de rijke Amsterdammer George Gerard Lans het huidige huis bouwen. De ontwerper was Pierre Esaie Duyvené, architect uit de woonplaats van de opdrachtgever. De volgende eigenaar, Jacob Temmick, verfraaide de buitenplaats rond 1802 en liet toen de twee, uit Italië afkomstige, marmeren sfinxen neerzetten.

In 1963 werd de gemeente Haarlem eigenaar van het landgoed. Het was de gemeente vooral te doen om de grond rondom het huis. De tuin wordt ingericht als openbaar park, als uitbreiding van de Haarlemmerhout. Het huis zelf raakte in verval en werd in 1972 aan de Amsterdamse antiquair H.F. Bill verkocht, die het liet restaureren.