Restauratie gevelsteen ‘De Lely’ en het leeuwtje

Dankzij de Vrienden en de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen (VVAG) kon het staande leeuwtje en gevelsteen ‘De Lely’ onlangs worden gerestaureerd. Lees meer over de restauratie van beide onderdelen van het prachtige pand Utrechtsestraat 141 en geniet van de foto’s genomen vanaf de steiger. Want zo ziet u het leeuwtje nooit meer...  

Het huis waar ‘De Lely’ in de gevel staat
In de Utrechtsestraat staat een Stadsherstelpand waar ‘De Lely’ in de gevel staat. De uitdrukking met ” … in de gevel staat” wordt al eeuwenlang aangeduid dat een pand een ingemetselde gevelsteen heeft. In dit geval dus met de afbeelding van een lelie. 

Robert (Bur)lion was de bouwheer in 1667
Ons pand met de trapgevel dateert uit 1667 zoals de leeuw bovenop de gevel laat zien. De bouwheer van het pand was de heer Burlion en het achterste gedeelte van zijn naam (lion) komt terug in het leeuwtje op het dak. Het eerste gedeelte van zijn naam, ‘bur’, heeft iets met de lelie in de gevelsteen te maken. Het Franse woord ‘bur’ betekent namelijk ‘klis’ en in het ‘Groot en Algemeen kruidkundig hoveniers en bloemisten woordenboek’ uit 1745 wordt geschreven over de ‘smalbladige klisterlelie’. Deze lelie wordt tegenwoordig berglelie genoemd en treffend is de overeenkomst met de bloem in de gevelsteen. 

Restauratie van het ‘krot’ en nu de kersen op de taart
In 1972 kochten wij dit pand welke wij in 1975 restaureerden. De gevelsteen en leeuwtje kregen toen net als voor restauratie een nieuwe witte verflaag. Nu na ruim veertig jaar was de tijd aangebroken om het leeuwtje en de gevelsteen te restaureren en te polychromeren. Dat was mogelijk dankzij een bijdrage van het geveltekenfonds en een bijdrage van Ruud van Helden aan de Vrienden. Bij zijn afscheid als notaris vroeg hij zijn gasten, mochten ze een donatie willen geven, om dat dan te doen aan de Vrienden van Stadsherstel.
 

Restauratie van het beeldhouwwerk
Eind augustus begon Wil Abels de restauratie. Abels restaureert al zo’n veertien jaar de meeste gevelstenen in opdracht van de VVAG en ook deze opdracht wordt onder leiding van deze vereniging uitgevoerd. Zoals gewoonlijk zitten er weer dikke lagen verf over het steen want bij elke schilderbeurt van het pand kreeg het leeuwtje en de gevelsteen ook een nieuwe verflaag.  “Daar ben ik wel even bezig mee” zei Abels. Maar het was zeker nodig want ze waren beiden zo dicht geschilderd dat de details, die de steenhouwer eeuwen geleden gemaakt had, niet zo goed meer overkwamen en dat is natuurlijk zonde.

Helaas werden er onder de dikke lagen verf geen oude verfsporen gevonden. Aangenomen wordt dat de steen, in het verleden, zoals bij zo veel stenen gebeurde, geloogd is geweest omdat gelijk over de steen een grijze verflaag aangebracht is die vaker tegengekomen wordt bij geloogde stenen. Ook aan sommige details is bijvoorbeeld goed te zien dat het beeldhouwwerk vroeger gepolychromeerd was. Het witte jaartal op het witte schild is bijvoorbeeld totaal niet leesbaar vanaf de straat terwijl dat oorspronkelijk wel de bedoeling was.  

Kleuren vaak verdwenen op beeldhouwwerk
Vaak zijn de kleuren op beeldhouwwerk volkomen verdwenen, net als op oude Egyptische, Griekse en Romeinse beelden die kakelbont waren geschilderd. In de 19e eeuw werden ze zelfs vaak geloogd. Zeer onlangs ontdekte de VVAG aan de hand van een vroege prent en een schilderij van Van Berkheide dat de nu volstrekt kale leeuwen van het Heerenlogement op de Grimburgwal gekleurd waren als echte leeuwen. En ook worden er in het archief soms rekening teruggevonden van de schilder. Daarom zet de VVAG zich, in dit geval met ons, in om de gevelstenen te restaureren en hun kleur weer terug te geven. 

Polychromeren van de gevelsteen
Voor de bepaling van de kleuren van de gevelsteen waren we er snel uit dankzij het historisch onderzoek en de ontdekking dat de bloem een berglelie was. Jos Otten van de VVAG zei ook het volgende over de bloem ‘Die bloem inderdaad zoals die lelie er in de natuur uit ziet. Dat was gebruikelijk’. En de bloem werd dus wit met een groene steel zoals de werkelijke berglelie. De achtergrond van de gevelsteen werd Bentheimer, een warme crèmekleur, zoals gewoonlijk.  Maar eerst werd de steen in de olie gezet zodat de olie diep in de poriën van de steen dringt en ervoor zorgt dat de olie en terpentijn bij de eerste okerlaag niet uit de verf trekken waar door de verf zou verarmen, ook ontstaat er door het impregneren met olie een betere hechting op de steen.
Na het oliën werd de steen in de fond kleuren opgezet. Daarna werd er nog eens kritisch naar de kleuren gekeken waarna de steen afgeschilderd kon worden.
 

Polychromeren van de staande leeuw
Bij de leeuw werd er ook weer gebruik gemaakt van de kennis van de VVAG en de restaurator. Daarbij werd vooral gekeken naar andere voorbeelden. Zo werd besloten om de leeuw leeuwkleurig te maken net als de leeuwen op het Heerenlogement. Dus eigenlijk een warm oker met een beetje Engels rood erbij. Het jaartal werd antraciet/zwart, dat gebeurt meestal bij jaartallen want bijvoorbeeld vergulden gebeurt alleen bij teksten zoals ‘De vergulde ….”. Ook de leeuw werd eerst in de olie en de fond kleuren opgezet. Waarna de leeuw nog een keer overgehaald werd waarbij de oker van de leeuw nog wat opgelicht werd op de hoge delen.  
 

Veel dank!
Wij danken de gasten van de receptie van Ruud van Helden en de VVAG hartelijk voor hun financiële bijdrage.