(Ontdek) Amsterdam op de steiger: Singel 415-417

Als een steiger voor een van onze panden staat dan kunnen we onszelf niet bedwingen om de mooie details op neuslengte afstand te bekijken. De details zijn al prachtig op straatniveau maar van dichtbij is vaak pas te zien hoe bijzonder de onderdelen zijn afgewerkt. Bovendien is het uitzicht vanaf de steiger over de stad adembenemend. Ontdek Amsterdam van boven en geniet van het uitzicht over het Singel en het Spui...

Deze twee rijksmonumenten aan het Singel zijn door Stadsherstel aangekocht in 1963 en gerestaureerd in 1971. Er bevinden zich nu 6 woningen en 3 bedrijfsruimten in het pand.

De rijksdienst beschrijft de panden als volgt:
415: Pand met gevel (XVIII) onder rechte lijst met triglyfen (XIX).
417: Pand met gevel onder rechte lijst (XIXA); empire deur.
Op de foto’s zijn de mooie detailleringen van de twee panden met lijstgevels te zien. Nummer 415 heeft dus triglyfen en 417 heeft een tandlijst.

Triglyfen en tandlijst: 
'Triglief' is de verbastering van het Griekse woord voor 'met drie gleufjes'. Het element is zelf de bouwkundige 'verbastering' van de kop van de balken, die op deze plaats in het fries te zien waren, toen de eerste houten tempels door de Grieken gebouwd werden. Maar hoe zit dat nou eigenlijk met die drie gleufjes? Het zijn er toch maar twee? Nee. De grieken telden anders: we zien twee hele gleuven, maar rechts en links zit ook nog een halve gleuf. Samen maakt dat drie gleuven.
Bron Jean Penders.

Ook de tandlijst is een element komend uit de tijd dat tempels nog grotendeels van hout werden gemaakt. Volgens Vitruvius waren deze blokjes terug te voeren op de uiteinden van de daksparren.

Als we van de panden wegdraaien dan zien we de het Koningsplein met de Bloemenmarkt en de peperbus van Van der Mey.

Peperbus van Van der Mey
Vanaf 1900 werd de elektrificatie van Amsterdam ingezet. Aanvankelijk maakte alleen de industrie van deze nieuwe energievorm gebruik, maar al snel volgde particuliere huishoudens en de gemeente (tram en verlichting). Om de elektriciteit gelijkmatig over de stad te kunnen verdelen waren transformatorhuisjes nodig. Deze huisjes werden geplaatst op plaatsen waar veel kabels samenkwamen en weer verdeeld konden worden. Het omhulsel werd door van der Mey in 1911 vormgegeven als een grote zuil die bekroond werd door een puntdakje, beter bekend als de peperbus. De zuil was in zekere zin de voorloper van de latere transformatorhuisjes, die in 1918 ontworpen zouden worden van der Mey benaderde het ontwerp als dat van een zuiver gebruiksvoorwerp. Daarom koos hij voor een simpele, geometrische grondvorm van de cilinder met zo min mogelijk decoratie. Alleen op de band die de zuil van het dak scheidde, werd een beschilderde sierrand aangebracht

Daar weer rechts van komen we de Krijtberg tegen.  

Kerk de Krijtberg
Vanaf de steiger van de twee panden is er ook een mooi gezicht op de tegenover panden bevindende kerk de Krijtberg. De symmetrische voorgevel wordt met twee ranke, vijftig meter hoge traptorens begrenzd. Het is een gaaf en – voor Nederlandse begrippen zeldzaam – oorspronkelijk neogotisch Gesamtkunstwerk. Geen verkeerd uitzicht dus. De krijtberg verrees Van 1881 tot in 1883 naar ontwerp van de architect Alfred Tepe (1840-1920). Tepe was betrokken bij de restauratie en voltooiing van de Dom in die plaats. De daar opgedane ervaring oefende een grote invloed uit op zijn Nederlandse werk. Van 1872 tot 1884 ontwierp hij ongeveer zeventig kerken, vrijwel allemaal in het aartsbisdom Utrecht, die vooral zijn geïnspireerd op de vijftiende-eeuwse Noord-Nederlandse en Rijnlandse baksteengotiek.

Weer verder draaiend komen de we de toren van de Westerkerk tegen en aan de oneven kant van het Singel de Lutherse kerk en het buurpand Singel 413 met haar klokgevel en prachtige voluten. Dat zijn de hoekornamenten. Let ook even op het frijnwerk. Dat zijn de gleufjes die door de natuursteenwerker aangebracht zijn. Deze details bedoelen wij nou. Ook is de nemen we even een kijkje aan de achterzijde van die elementen waar het lood er voor zorgt dat het water netjes buiten blijft. 

Nog een paar weetjes over onze panden:

1. Het erf van Singel 417 wordt in 1606 gekocht door een speldenmaker, genaamd Wouter Pieterszn.
2. In 1631 wordt bij een verkoop van dat pand gesproken over ‘het pand waar de Salm in de gevel staat’. In 1638 wordt zelfs gesproken over het pand waar ‘de vergulde salm in de gevel uitgehouwen is’. Helaas staat de Salm niet meer in de gevel.  
3. In 1916 wordt het pand gekocht door de kurkenfabrikant A.J.J. Linder. En in 1935 vestigt de Amsterdamse Kurkenfabriek, begonnen in 417, zich ook in de panden Singel 415, 413 en 411. Het bedrijf wordt in 1942 geliquideerd, de enige directeur W. Bos neemt de panden als privépersoon over. In 1963 werden de vier panden gezamenlijk gekocht door Stadsherstel, in de akte is opgenomen dat de koper bekend is met de missiven van Bouw- en Woningtoezicht.
4. Na restauratie van de panden in 1971 kreeg kunstschilder Lodewijk Post de Jong (1932-2003) op de zolder van Singel 415 een atelier. In het dak van de zolder werd speciaal voor hem een raam gemaakt zodat hij daar zijn atelier kon vestigen met veel licht van de noorderhemel. Hij heeft onder andere actrices als Sigrid Koetse (1935) en Georgette Hagedoorn (1910-1995) geschilderd wiens portret in de Stadsschouwburg hangt. Ook schilderde hij er mevrouw Boissevain, telg van een oude en voorname Amsterdamse familie.
    

Het Singel of de Singel
De Singel klinkt misschien beter, maar Amsterdammers zeggen consequent ‘het’ Singel. Taalkundig gezien hebben zij gelijk: Singel is een onzijdig woord en daarmee is ‘het Singel’ correct.

Huidig gebruik
In alle vier de monumenten zitten bedrijven, horeca en winkels. In Singel 413 is reisbureau KILROY gevestigd voor studenten en jonge backpackers. Bij Singel 415 kunt u bij Café 't Lieverdje onder genot van een hapje of drankje genieten van het monument en het uitzicht. Werkzoekenden kunnen terecht bij uitzendbureau UniJobs gevestigd in Singel 417. De leukste souveniers en cadeaus zijn te vinden bij Singel 419.