Jan van der Heijden-lantaarns op het Amstelveld

Overdag is het Amstelveld prachtig bedekt met de goudgele bladeren van de vleugelnoten maar ook in de avond is het genieten als de Jan van der Heijden-lantaarns aan gaan. Deze door de Vrienden geschonken lantaarns waren in 1990 de finishing touch van de restauratie van de Amstelkerk. 

Niet alleen in Amsterdam

Deze gevellantaarns zijn een reconstructie van een model dat in de 17e eeuw ontworpen is door Jan van der Heijden. Het model was in 1669 in aardewerk ontworpen. ‘Immers, als zij van koper waren, zouden ze aanleiding geven tot dieverije en van blik gemaakt, zouden ze spoedig lek worden.’
Binnen enkele jaren was de stad voor die tijd zo mooi verlicht met ruim 1.800 lantaarns dat zij tot voorbeeld was voor andere steden zoals Haarlem en Groningen en andere Europese steden. In 1682 werden er 1600 straatlantaarns in Berlijn geplaatst.

De lantaarn

De Jan van der Heijden-lantaarns waren bijna zestig centimeter hoog, voorzien van vier ruiten, waarvan er één als deurtje was uitgevoerd om de lantaarn te kunnen schoonmaken. In het deurtje was een luikje aangebracht om de lantaarn te ontsteken. Bovenop zat een soort schoorsteentje (een ‘snuiver’). Ze werden op een vierkante eikenhouten paal van bijna drie meter hoog geplaatst en op den duur ook op een houten arm. Aan het eind van de zeventiende eeuw, begin van de achttiende eeuw, werden zulke gevelarmaturen uit ijzer vervaardigd, aanvankelijk in dezelfde vorm als de houten arm. Later in de achttiende eeuw ontwikkelden  de gesmede armen zich tot een sierarm met een in- en uitgezwenkte krul. Als brandstof gebruikte men een mengsel van raap- en lijnolie. Voor onderhoud en bediening werden speciale lantaarnopstekers aangesteld. Zij moesten een eed afleggen waarin zij beloofden de instructies na te komen en de overgebleven olie terug te bezorgen. 

De Amstelkerk en de Jan van der Heijden-lantaarn

Het leuke bij de Amstelkerk is, dat naast de door de Vrienden geschonken gevellantaarn, het gemeentelijk Electriciteitsbedrijf de Jan van der Heijden-lantaarns op houten palen heeft neergezet aan de zuidzijde van de kerk en aan de Prinsengracht. De lantaarns zijn bij de Amstelkerk ook zeer passend omdat het stadsverlichtingplan van Jan van der Heijden in 1668 was goedgekeurd en dat was het bouwjaar van de Amstelkerk. Het hoekpand aan Reguliersgracht 67 heeft ook een Jan van der Heijden lantaarn gekregen van de Vrienden.

Jan van der Heijden (1637 -1712)

Jan van der Heijden was schilder, tekenaar, etser en uitvinder. Hij kwam op 9-jarige leeftijd met zijn ouders naar Amsterdam, waar zijn vader zich liet inschrijven als graanhandelaar. Hij is vooral bekend vanwege zijn vele stadsgezichten en als uitvinder van een verbeterde brandspuit en straatlantaarn. Jan van der Heijden had het voordeel dat hij een zekere beroepsmatige flexibiliteit had. Terwijl zijn beroepsgenoten mooie schilderijen maakten — en geen droog brood verdienden — combineerde hij het schilderen met een studie van de werktuigbouwkunst. Hij stierf als een bemiddeld man.

Prentje van een lampenvuller (1802)