Geldersekade 15: een internationaal huis

Lijn 11 klingelt op de drukke Geldersekade. De laatste halte voor het Centraal Station. Een tram op de kade? Dat is even geleden, maar hij reed er echt en verbond de Insulindeweg met het centrum van de stad. De kade is altijd een bedrijvig gebied geweest, zeker toen er nog een open IJ-verbinding was. De ligging van Stadsherstels pand bepaalt in de jaren erna min of meer de beroepen en nationaliteiten van de bewoners. Geldersekade 15 is een internationaal huis.

Tekst Monique Hollenkamp

Schippers, masten- en zeilenmakers

Arent Gerritsz., schipper van beroep, is een van de 50.000 inwoners van de stad Amsterdam begin 1600, als hij het huis aan de Geldersekade op no. 15 koopt van mastenmaker Cleijn Keesje. De ligging van het huis is perfect. Aan het open IJ. De beroepen van eigenaren en huurders aan de kade zijn geheel in lijn met het internationale karakter van het gebied: rouaensvaarder, lonsvaarder, schipper, mastenmaker en zeilenmaker. Drukte op de kades en een va et vient van schepen. Op de kop van de kade ligt de Schreierstoren: de enige overgebleven verdedigingstoren van de Middeleeuwse stadsmuur. Lag die verdedigingsmuur voor 1600 aan de even zijde van de Geldersekade, erna is die opgeschoven in oostelijke richting. De oneven zijde van de kade wordt bebouwd. De gracht van de Geldersekade ligt opeens binnen de stadsmuur wat een impuls geeft aan de scheepvaart. 

Beurtvaart aan De Kaai

Stel je voor. Je staat op de Nieuwmarkt -in die tijd de St. Anthoniesmarkt- en je kijkt richting noorden, naar het open water, naar het IJ. Wapperende zeilen wit-gelig en donkerrood, dek- en trekschuiten, vracht op de kades. De gracht ligt vol aan beide kades. De weg naar andere steden gaat over het water. Er is een vaste veerverbinding naar Schiedam en een keur aan zeilschepen voor vracht-, vee- en personenvervoer, ook samen op een schip. En allemaal aan een eigen steiger met een veelvoud aan bestemmingen. Als er sprake is van een heuse dienstregeling heet het beurtvaart. Vanaf de kades gaat het richting Gelderland naar Arnhem en Nijmegen. 
Uitbreiding van bestemmingen naar Londen, Rouen, Antwerpen, Hamburg en Duisburg kan met de goede handelspositie in de 17e eeuw niet uitblijven. Geleidelijk komen er meer bestemmingen bij. Het verklaart de namen die de kade in de loop der tijd heeft gehad. De Gelderse, Keulse, Londense en Engelse Kaai.

‘Huis en erf waar het Wapen van Engeland uithangt’

Geldersekade 15, is het smalste rijksmonument in het bezit van Stadsherstel en dateert van oorsprong uit einde 16e eeuw met als eerste eigenaar Cleijn Keesje. In de huidige staat zijn vier eeuwen bouwgeschiedenis te ontdekken. De fundering is hersteld en de restauratie is aanstaande.
Huis en erf waar het Wapen van Engeland uithangt: zo wordt Geldersekade 15 in 1663 in de verkoopakte genoemd. Eigenaar is dan bierbrouwer Jan Graswinckel die het voor een hoge prijs verkoopt aan wijnkoper Philibert Leij. Bij een volgende verkoop heet het ‘Huis en erf, voormaals genaamd Het Wapen van Engeland’. 
‘Huis en erf waar de graaf van Noorwegen uithangt’ heet het in 1780 als het relatief goedkoop -voor 2855 gulden- wordt verkocht door weduwe Harmijna Welsink. De bewoners van de kade zijn in die periode veelal Scandinavische zeelieden. De verkoopprijs fluctueert flink door de eeuwen heen. In 1663 noteert het de hoge prijs van 4360 gulden als wijnkoper Philibert Leij de eigenaar wordt. Zeventien jaar later verkopen zijn erfgenamen de helft van het huis voor 900 gulden. Een top prijs van 5250 gulden wordt er in 1739 voor betaald. Dat komt overeen met de uitstekende handelspositie die de stad Amsterdam in deze ‘Zilveren Eeuw’ heeft. Hieraan komt een resoluut einde in 1780, als de vierde Engelse oorlog begint en de stad een belangrijke handelspartner verliest. Mogelijk de reden voor die lage verkoopprijs in dat jaar.

Etage erbovenop

Vanaf de tijd dat scheepvaart ingrijpend verandert, veranderen de beroepen van de bewoners mee. Halverwege de negentiende eeuw wijzigt het middel van bestaan aan de kade en ook op no.15. Vanaf 1877 woont schoenmaker De Mulder er tien jaar met zijn gezin. Ruim 225.000 inwoners telt de stad in die periode. 
Op 21 mei 1900 wordt een vergunning afgegeven aan de Zweed Johan Albert Petterson om het pand te vergroten. Er komt een etage plus zolder bovenop en de voorpui en gevel worden gewijzigd. Petterson, inmiddels getrouwd met de dochter van De Mulder, en eigenaar geworden van het pand, is ook schoenmaker van beroep. De kostgangers blijven internationaal: alleenstaande vrouwen, Duitse en Scandinavische zeelieden, schenkers en tappers en sinds 1920 ook regelmatig Joodse immigranten. 
Uiteindelijk zal er meer dan tachtig jaar (tot 1960) een schoenmaker huizen op no. 15. Amsterdam heeft dan inmiddels bijna 870.000 inwoners.

Zomertram

Lijn 11 klingelt niet meer sinds eind 1955, ruim vijftig jaar na invoering van de lijn. De route van CS via de Geldersekade, Jodenbreestraat, Plantage Middenlaan en Oosterpark naar de Insulindeweg is iets meer dan zes jaar gereden; daarvoor ging de route via het Damrak. Kwam het door een aantal ongelukken met vrachtverkeer op de nog steeds drukke kade dat lijn werd opgeheven? De reden wordt nergens vermeld. Tram 11 werd bus 12. 
Een vrolijk gezicht moet dat zijn geweest in de zomer. Twee tramwagens, waarvan één de open bijwagen in warme maanden. Met wapperende haren, zon op t gezicht, een lekker windje, zittend op een houten bankje met je arm een tikje buiten de raamsponning. Iets om naar terug te verlangen. In de warme zomers dan.

Dit was deel 5 van de reeks artikelen uit de serie In het spoor van Amsterdamse restauratieprojecten. Een reeks artikelen over de restauratieprojecten Foeliedwarsstraat 40-52, Rapenburg 93 en Geldersekade 15 van Stadsherstel Amsterdam.

VOLGENDE KEER: DE FOELIEPANDEN: HOE STAAT ’T MET DE RESTAURATIE? 

VORIGE ARTIKELEN IN DEZE SERIE

Deel 1: In het spoor van restauratieprojecten Geldersekade en Foeliedwarsstraat
Deel 2: Starten met de restauratie
Deel 3: Foeliedwarsstraat: de bewoners
Deel 4: Geldersekade 15: smal en scheef

De Vrienden van Stadsherstel maken ook deze restauratie mogelijk

De Vrienden dragen bij aan de restauratie van de trap en het plaatsen van een nieuw bijpassend hekwerk. 

Bouwpartners

Constructeur: De Beaufort Bouwadvies 
Tekenwerk: Architektenburo  Sarlemijn
Aannemer fundering: Bouwbedrijf De Vlucht