Een echt restauratieweetje: de betekenis van de hijstang bij gevelstenen

Wie goed oplet in de stad, ziet allerlei bijzondere gevelstenen. Zo ook op de hoek van de Prinsengracht en de Brouwersgracht. Boven de ingang van café Tabac is gevelsteen ‘T SMACK ZEYL’ te vinden. En een paar huizen verder bij Brouwersgracht 97 is gevelsteen ‘DE ZAK MET SESTHALVE’ te zien. Ze zijn beiden net gerestaureerd dankzij een bijdrage van de Vrienden van Stadsherstel. Maar weet u ook, als Amsterdamkenner, wat de afbeelding van een hijstang daarboven doet? Kom er snel achter.

Brouwersgracht 101 

Café Tabac in de Jordaan 

Café Tabac, gelegen op de hoek van de Prinsengracht en de Brouwersgracht, is nu een populaire plek die veel wordt gefotografeerd. Toen Stadsherstel in 1968 de panden kocht stonden alleen nog de onderstukken overeind. Gelukkig konden de panden worden hersteld volgens oude bouwtekeningen. 

 
Brouwersgracht 101 voor en na restauratie

Het pand is niet altijd in gebruik geweest als café. In de tweede helft van de 18e eeuw werd het huis een bakkerij. Na de Tweede Wereldoorlog kwam het als café in gebruik, eerst onder de naam ‘het Vissertje’ en na de restauratie onder de naam ’t Smackzeijl’. Nu staat deze hoek bekend als café Tabac.

Herkomst gevelsteen ‘T SMACK ZEYL’ onbekend 

Op 22 maart 1955 werd bij het Veilinghuis Frederik Muller in Amsterdam de nalatenschap van de fam. Vattier Kraane geveild. Vattier Kraane had in en aan zijn kapitale villa Huize Westerduin in Aerdenhout o.a. een grote collectie gevelstenen van diverse herkomst bijeengebracht.

Een van deze losse stenen ’T SMACK ZEYL’, herkomst onbekend, werd op de veiling door een onbekende aangekocht en kwam later in de collectie van het Amsterdamse Bureau Monumentenzorg terecht. Navraag bij Monumentenzorg leverde geen duidelijkheid wanneer en van wie de gevelsteen was verworven.

In 1972 kocht Stadsherstel de steen ’T SMACK ZEYL’ om het te plaatsen in het net gerestaureerde pand Brouwersgracht 101. Een smak was een 18e-eeuws zeilschip voor de kustvaart. Het schip had twee masten en was voorzien van zijzwaarden en werd gebruikt om goederen te vervoeren. Het smakzeil (ook wel gaffelzeil) is de benaming van een vierhoekig zeil op bepaalde typen zeilschepen. Het smakzeil kan van het ene naar het andere boord worden omgegooid. 

Over de restauratie van de steen 

Restaurator Wil Abels werkt al jaren voor de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen (VVAG). Een echte expert dus op het gebied van gevelstenen. Bij elke steen begint hij met een kleurenonderzoek, waarna de steen wordt gerestaureerd en opnieuw gepolychromeerd. Bij gevelsteen ’T SMACK ZEYL’ waren er geen verfresten meer te zien. Dat komt wel vaker voor geeft de VVAG aan, want veel stenen werden een tijd geleden allemaal geloogd (ontdaan van alle verfresten). In overleg met de VVAG is daarom gekozen de steen een Bentheimer kleur te geven. Deze kleur wordt vaker gebruikt als er geen kleurenresten tevoorschijn komen. Het zeil is in een wat vuile canvas kleur geschilderd en de tekst ’T SMACK ZEYL’ is zwart gemaakt.

 
Gevelsteen ’T SMACK ZEYL’  voor en na restauratie

Brouwersgracht 97 

Een monument dat op instorten stond

Het nabijgelegen pand Brouwersgracht 97 werd rond 1715 gebouwd in opdracht van twee rijke kleermakers. Het pand is tijdens de restauratie van Stadsherstel voorzien van een steen uit de achtergevel van Reestraat 19 met een dichtgebonden zak met geld. Toen Stadsherstel dit pand kocht, stond het op instorten. In 1972 is het rijtje Brouwersgracht 95-97-99-101/ Prinsengracht 1 gerestaureerd.

Over de gevelsteen 

Onder de afbeelding staat de tekst: VRIENDEN SIET /EEN SAK SESTHALVE / GEEF IK NIET. Er boven staat de datum: DEN 18 SEPT 1772. Een sesthalf of schelling, was een zilveren munt ter waarde van vijf en een halve stuiver. De naam sesthalf betekent letterlijk zes ten halve; de zesde stuiver telde immers maar voor de helft mee. Het was in de 18e eeuw niet ongebruikelijk dat een grote som geld met zakken vol sesthalven werd betaald. Wat het verhaal is achter de zak met geld en de stellige verklaring op deze gevelsteen, is helaas niet bekend. Zelfs in een huisonderzoek van Hans Brandenburg van Reestraat 19, is geen enkele verwijzing naar dit steentje te vinden. Als u meer weet dan horen wij dat natuurlijk graag!

 
Gevelsteen ‘DE ZAK MET SESTHALVE’ voor en na restauratie

Over de restauratie van de steen 

Ook bij deze gevelsteen zijn geen verfresten gevonden. Aan de rand en in het middenkader is de Bentheimer kleur gebruikt. De zak met munten is in een jute kleur geverfd. 

Maar wat doet die afbeelding van die ‘hijstang’ daar nou?

Wie goed kijkt, ziet rechts naast beide gevelstenen een kleine afbeelding van een gereedschap. Het gereedschap is om zware stenen op te tillen en klemt zichzelf vast bij het ophijsen. Deze ‘hijstang’ wordt bij meer gevelstenen geplaatst die van oorsprong niet in de gevel zaten. Het idee kwam van Wim Timp, ooit werkzaam bij Bureau Monumenten & Archeologie.

 

TIP: Kom kijken naar het eindresultaat 

Bezoek de Brouwersgracht om de metamorfose van de gevelstenen te bekijken.  

De gevelstenen zijn gerestaureerd dankzij een bijdrage van:

Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen en de Vereniging Vrienden van Stadsherstel.