Dakkapelletjes zonder dak

“De ‘zwevende’ dakkapelletjes willen we behouden.” Projectleider Ruth van der Puijl zegt het als we de steiger beklimmen naar de derde verdieping, richting de dakloze panden Foeliedwarsstraat 50-52. Hoe doe je dat? Dakkapellen behouden zonder dat ze worden ondersteund door een dakconstructie. Door vakwerk van vakmensen is het enige juiste antwoord.

Tekst Monique Hollenkamp

‘Ingepakte’ dakkapellen

We komen ze tegen, die vakmensen. Stoere timmerlieden zijn het, blauwe overalls, dito helm met bedrijfslogo en een gezonde dosis humor. Ze staan op de zoldervloer in de open lucht, de regen druppend van de helm, en zijn drukdoende de houten constructie vast te zetten. Het slechte weer lijkt hen niet te deren. De twee dakkapelletjes waar het om gaat zijn al gestut. ‘Ingepakt’, zoals dat heet als er moet worden gestut op niets. De dakkapellen worden dan in verband gehouden door een ingenieuze constructie. De houtconstructie houdt de bovenzijde in bedwang, terwijl de kapellen aan de onderkant nog verankerd zitten in het metselwerk. Maatwerk, passen en meten, de juiste hoek berekenen, zagen, en een grote, met tape geplastificeerde, bouwtekening erbij. En dat allemaal zodat de behouden kapelletjes straks moeiteloos in hun nieuwe dak kunnen worden ingepast. De spanten van het dak van Foeliedwarsstraat 42 zijn minder verrot. Die kunnen nog worden gerestaureerd. 

Na het fotomoment laten we de mannen met rust. De nieuwe spantconstructie moet zo snel mogelijk af zodat het binnen op de derde verdieping en lager ophoudt met regenen. 

‘Slag voor slag’

Op de steiger voelt het bijzonder. Hoogverheven boven straatniveau voel je je nietig en tegelijk veilig beschut door het oranje steigerdoek. Oppassen is het voor de leek. Zorgen dat de schijn van veiligheid je niet roekeloos maakt. Blijven kijken waar je loopt, oneffenheden op de steigervloer (een ‘slag’) ontwijken, het hoofd niet stoten, steigerladder op en af, camera in de hand. Maar als je dan eenmaal boven bent loont alleen het uitzicht de trip al.

We zijn hier met een doel. Vorige week bij de inspectie van het metselwerk, blijkt dat aardig wat gebroken en gebarsten stenen moeten worden vervangen; een flinke klus. Maar wat te denken van het ontdekken en aanwijzen zelf? Dat doen de projectleider en aannemer ‘slag voor slag’. Wat zoveel wil zeggen als steigerlaag voor steigerlaag. Ze kijken op ‘steenniveau’ over de lengte van vier panden -voor, achter en zij- en dat voor vier woonlagen. Mij kon niemand bij die inspectie gebruiken en dus doen Ruth en ik het vandaag nog even dunnetjes over.

Patina en imperfectie van het gebouw

 “We gaan het metselwerk niet helemaal schoonspuiten.”  Ruth wijst naar een rijtje stenen waarvan niet duidelijk is of ze van origine ook zo zwart waren. “Het patina van het gebouw -de gebruikssporen van het 107-jarige leven ervan- moet erop blijven. Het wordt netjes, niet glanzend.” Zo blijft ook een deel van door krakers rood geschilderd metselwerk op no. 40 erop zitten. Niet in al zijn hevigheid maar wel zichtbaar. “Dat hoort bij het verhaal.”

Rollagen en bogen: niet puur voor de sier

Vier huizen op een rij met een onderling verschil in bouwjaar van maar achttien jaar geeft ons een variëteit aan afwerkingen boven de kozijnen. Het simpelst is de platte laag, een horizontaal liggend rijtje bakstenen. De rollaag wordt al wat decoratiever: bij dit metselverband liggen de bakstenen verticaal, ook wel ‘op de strek of op de kop’. De rollaag noch de platte laag hebben een dragende functie. Anders is het met bijvoorbeeld de meer sierlijke, hanekam of strekse boog. Die heeft zowel een dragende als een vochtwerende functie. Het is een veel toegepaste ‘boog’ boven vensters.

Verschillende afwerkingen

 
Segmentboog bij no. 50 en 52

Hanenkam bij no. 42

 
Halfsteens rollaag bij no. 42

Korfboog + ‘zwart/witte’ bakstenen bij no. 40

Bij de ‘Foeliepanden’ treffen we onder andere de korfboog en segmentboog aan bij nummer 40. Boven de kozijnen aan de voorzijde van nummer 42 zitten hanenkammen, net als bij de panden 50-52. Daarnaast hebben alle panden hier en daar nog wel een afwijkend boogje of rollaagje.

Benieuwd is onze projectleider naar de bakstenen die nu een zwarte toplaag hebben, maar vanbinnen wit zijn. Dat zou dan kalkzandsteen kunnen zijn. In 1898 een nieuw type -niet zo vorst- en zuurbestendige- steen. Het zou ook een steen van witbakkende klei kunnen zijn, die door de Amsterdamse firma van de Loo in het begin van de 20e eeuw werd gebakken. Bij het vervangen van het kozijn zal het boogveld of boogtrommel (het veld tussen bovendorpel en de boog) vanzelf loskomen. Wellicht weten we dan meer.

Bij mijn volgende update over dit interessante project volgt ook zeker een foto van de twee dakkapellen in een ander jasje. Die zitten dan hoog en droog onder een prachtig nieuw dak!

Dit was deel 10 uit de serie artikelen IN HET SPOOR VAN AMSTERDAMSE RESTAURATIEPROJECTEN. Een reeks artikelen over de restauratieprojecten Foeliedwarsstraat 40-52, Rapenburg 93 en Geldersekade 15 van Stadsherstel Amsterdam.

HOOGTSE PUNT & PANNENBIER  Win een rondleiding op de steiger Op vrijdag 8 december om 15.30 uur kunnen vijf Vrienden met ons mee de steiger op. De restauratie van de Foeliepanden (Foeliedwarsstraat 40-52 en Rapenburg 93) heeft zijn hoogste en laagste punt bereikt. De kelder van Rapenburg is gestort en de dakplaten van de panden aan de Foeliedwarsstraat zijn aangebracht. De pannen kunnen worden gelegd. Het is een goed gebruik om bij dit bijzondere moment stil te staan en gezamenlijk een toost uit te brengen met een pannenbiertje. Ook zullen wij die dag een rondleiding geven op de steiger. Er zijn vijf plekken vrij voor de Vrienden. Dus we gaan weer loten. Geef vóór 7 december 11.00 uur aan, via vrienden@stadsherstel.nl, of u een of twee plaatsen wilt winnen. De gelukkige winnaars worden nog dezelfde dag, na 12.00 uur, geïnformeerd. Bent u een van de ingelote gelukkigen? Trek dan stevige schoenen aan (hakken en rokjes zijn niet toegestaan op de bouwplaats) en wees welkom! Nog geen Vriend? Vriend worden en meedoen kan nog. U betaalt dan voor 2017 en 2018 samen € 30,- contributie.

VOLGENDE KEER

Een impressie van een oude traditie. Dan zit het dak erop en is het hoogste punt met pannenbier gevierd. 

VORIGE ARTIKELEN IN DEZE SERIE

Deel 1: In het spoor van restauratieprojecten Geldersekade en Foeliedwarsstraat
Deel 2: Starten met de restauratie
Deel 3: Foeliedwarsstraat: de bewoners
Deel 4: Geldersekade 15: smal en scheef
Deel 5: Geldersekade 15: een internationaal huis
Deel 6: Bouwdoek, betonsilo, palenpest, verrassingen, vertraging 
Deel 7: Verrassingen bij restauratie Rapenburg 93
Deel 8: Vier panden op pootjes
Deel 9: Verdwenen buurten

MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR 

  
   

En donateurs van Stadsherstel.

Architect: Rappange & Partners Architecten BV
Bouwdirectie: Bureau Delfgou architectuur en monumenten
Constructeur: Duyts Bouwconstructies B.V.
Aannemer: Bouwbedrijf van den Engel b.v.