18e eeuwse
Gevel
P
Pijlsteeg 47-53
Pijlsteeg 47-53, AmsterdamErfgenamen van Wijnand Fockink bouwden zijn imperium uit; zij kochten onder andere dit pand, waar de likeurstokerij in kwam. Maar de katholieke familie deed meer. Zij zette zich onder andere in voor de armenzorg en de katholieke kerk. Zij werd daar zelfs voor onderscheiden.
19e eeuwse
Afdekking
1994
Stadsherstel eigenaar
1996
Gerestaureerd
Nu
Likeurstokerij en woningen
Rol van Stadsherstel
Herplaatsing van een poortje
In de Pijlsteeg stond vroeger een poort die diende als entree voor de likeurstokerij van Wijnand Fockink, die veel bezit had in deze steeg. Vanwege de nieuwbouwplannen en de passage van Grand Hotel Krasnapolsky, die veel panden van Fockink had overgenomen, werd de poort weggehaald. Wij hebben hem verplaatsing naar de Oudezijds Voorburgwal.
Stadsherstel nam enkele panden van Krasnapolsky over. De voorgevels van de panden aan de Pijlsteeg zijn nog redelijk authentiek, maar vooral de achtergevels aan de binnentuin hebben op begane grond niveau in restauratieve zin een facelift ondergaan. Hier zijn immers -jaren eerder- de achterliggende loodsen van Wynand Fockink afgebroken, waarna de aansluitingen op de monumenten aan de Pijlsteeg slechts provisorisch waren dichtgemaakt.
Pijlsteeg 47 t/m 53 voorheen nummer 41 stond in 1942 bekend als de Ster toen het door Wynand Fockink gesloopt zou worden. Maar die plannen zijn niet doorgegaan. Het is een hoog pand met klokgevel onder waarschijnlijk 18e eeuwse rollagen met een begin 19e eeuwse houten afdeklijst. In dit pand en het linker buurpand zijn na restauratie vijf woningen gerealiseerd. Na restauratie is op de begane grond de likeurstokerij van Wynand Fockink teruggekomen.
Goed doen
Wynand Fockink
De pruikentijd was een periode in de achttiende eeuw waarin het mode was in de deftige kringen om een pruik te dragen. Veel mannen kregen de geslachtsziekte syfilis en werden daardoor kaal. Poederen van de pruik was tegen stank.
Het bleef een familiebedrijf tot 1954
Wynand Fockink begon in 1724 in de Pijlsteeg met zijn bedrijf, toen hij een proeflokaal op nummer 31 overnam. Hij had één dochter; Maria en ging na het overlijden van zijn vrouw samen met Maria boven de zaak wonen. Hij hertrouwde, maar Maria bleef zij enige kind. De familie behoorde tot de gegoede burgerij van de stad. Ze hadden aanzien en werden uitgenodigd voor belangrijke bijenkomsten en partijen. Uit oude notities is bijvoorbeeld ook bekend dat Wynand pruikdragend was want hij kocht poeder voor zijn pruik.
Wynand was onder meer lid van het Armenbestuur en door de eeuwen heen hebben bijna al zijn nazaten naast hun dagelijks werk belangrijke maatschappelijke functies bekleed.
In zijn nadagen breidde Wynand zijn zaak nog belangrijk uit, door het aankopen van opnieuw een pand in de Pijlsteeg, twee in de Jan van Vriessensteeg én een pakhuis op de hoek van de Oudezijds Voorburgwal. Het bedrijf bestond nu, behalve uit een proeflokaal en slijterij, ook uit een aparte likeurfabriek annex stokerij. Toen Wynand in 1778 overleed, liet hij een goed florerend bedrijf achter. Zijn erfgenamen lieten de naam Wynand Fockink in stand en tot 1954 bleef de zaak een familiebedrijf.
Familie
Katholieke schenkers
Gertruda schonk het hoogaltaar van de Sint Nicolaas
Het bedrijf was in de 19e eeuw in handen van familieleden van Wynand; de families Laarmann en Schmitz. Dit waren belangrijke en rijke katholieke burgers in Amsterdam. Gertruda Schmitz (1821 – 1890) was een achter- achterkleindochter van Wynand Fockink en schonk enorme bedragen, onder andere aan de H. Nicolaas parochie, ten bate van de bouw van de Sint Nicolaaskerk. Later schonk zij maar liefst € 30.000,- voor het hoogaltaar. Op het altaar is de naamheilige van Gertruda geplaatst, de H. Geertrudis. Ook komt Willeke Jeeninga één van de schrijfsters van de biografie over architect Bleijs, haar naam tegen in de aanloop naar de bouw van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis die ook ontworpen is door Bleijs.
De vader van Gertruda, Petrus Schmitz, was getrouwd met Theresia Laarmann, kleindochter van Wynand ’s dochter Maria. Maria had, net zoals haar vader voor haar, in haar testament opgenomen dat haar erfgenamen de zaak niet mochten verkopen. En zo geschiedde. Maria’s kleindochters Johanna en Theresia trouwden de broers Schmitz. Het is vooral aan hen te danken dat het bedrijf bleef voortbestaan en uitbreidde. Zij kochten nog meer panden, zodat het hele gebied tussen de
Vergulde Bijbelgang, de Oudezijds Voorburgwal, De Pijlsteeg en de Servetsteeg hun eigendom werd, de likeurfabriek kon toen uitgebreid worden.
Onderscheiding
Gaarkeuken
Permanente ondervoeding in de 19e eeuw
Weetje: Dolf van Gendt (1835 – 1901) was de ontwerper van een groot aantal belangrijke Amsterdamse bouwwerken, zoals onze Hollandsche Manege en het Concertgebouw.
In 1893 kwam het bedrijf van Wijnand Fockink onder leiding te staan van drie neven. Naast zijn taak als directeur verdiepte één van de neven, Bernard De Bont, zich in de geschiedenis van katholiek Nederland. Zo was hij één van de oprichters van het maandblad Amstelodamum en streed hij voor het behoud van de schuilkerk Onze Lieve heer op Zolder. Later richtte Bernard deze kerk opnieuw in en bleef conservator. Hij werd voor zijn werk voor de kerk o.a. benoemd tot Commandeur in de orde van het Heilige Graf. Maar het bedrijf zelf deed ook maatschappelijk werk. Zo liet het in 1897 twee van zijn panden, Pijlsteeg 9 en 11, herinrichten als gaarkeuken. De architect was Adolf Leonard van Gendt.
Gedurende de hele 19e eeuw leed het grootste deel van de Amsterdamse bevolking aan permanente ondervoeding. De behoeftigen waren na een wetswijziging vrijwel geheel overgeleverd aan kerkelijke en particuliere organisaties. In 1870 achtten onder meer de Amsterdamse departementen van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen, het wenselijk om in de hoofdstad een Volksgaarkeuken op te richten. In 1872 en 1897 werden twee extra volksgaarkeukens geopend, in de Utrechtsedwarsstraat en aan de Pijlsteeg. De panden zijn inmiddels gesloopt en vervangen door nieuwbouw van het Krasnapolsky.
Vrienden bedankt
Dankzij onze Vrienden konden wij “het poortje van Wynand Fockink’ redden door het te verplaatsen. Word ook Vriend en maak dit soort reddingen mogelijk.
Meer informatie
Bronnen:
www.hart.amsterdam.nl
Boek Bouwmeester A.C. Bleijs van Willeke Jeeninga en Laura Jonkhoff
www.wynand- fockink.nl
gevelstenenvanamsterdam.nl
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Beeldbank Rijksmuseum
Delpher
Aan dit project hebben meegewerkt:
Restauratiearchitect: Architectenbureau Rappange BV Amsterdam
Restauratieaannemer: Vink Bouw BV
