K
Kerkstraat 17, AmsterdamDit destijds zeer vervallen monument is de rechterhelft van een halsgeveltweeling samen met nummer 15, een pand dat wij al sinds 1959 in bezit hadden. Aankoop van nummer 17 werd mede mogelijk gemaakt door de Vrienden, waarna wij het setje konden restaureren. Dat het een knap stel is blijkt wel uit het feit dat ze al op de ‘voorloopige’ monumentenlijst van 1928 stonden. Helaas kwam dit pand zo’n 80 jaar later op een heel andere lijst voor.
Sterk vervallen met plastic voor de ramen
Aan het begin van de Kerkstraat, tussen Leidsegracht en Leidsestraat vinden we de panden met de nummers 15 en 17. Ooit – laat in de 17e eeuw – door metselaar Jacob Pietersz Voordagh hier neergezet zijn ze later voorzien van hun halsgevels met gebogen topfronton en vrij sobere klauwstukken. In 1928 prijkt de tweeling fier op de eerste officiële monumentenlijst: “twee halsgevels uit het eerste kwart van de 18e eeuw met vleugelstukken en krullen”.
Helaas was de situatie begin deze eeuw wel anders. Nummer 17 komt zelfs voor in het ‘Eindrapport verwaarloosde panden in de binnenstad’ uit 2009 dat in samenwerking tussen GroenLinks en Bond Heemschut werd opgesteld. De woorden liegen er niet om: “sterk vervallen en ramen op de derde verdieping zijn weg en vervangen door plastic”. Gelukkig krijgen wij het pandje niet veel later onder onze vleugels, mede dankzij onze Vrienden.
Met speelhuizen aan de achterzijde
Voordagh had het erf in 1664 voor ƒ 800,- gekocht van Burgemeester en Thesaurieren. Het was 26 voet breed en aan de zuidzijde 58 voet, aan de noordzijde 57 voet lang. In 1672 was het erf volbouwd: er staan dan twee huizen, nummer 15 en 17, met een gezamenlijke regenbak waarvoor vanaf 1700 ƒ 1,- precario betaald moet worden. Als nummer 15 in 1730 verkocht wordt door de erfgenamen, blijkt dat de panden een gemeenschappelijke muur hebben. Aan de achterzijde staan speelhuizen, waarschijnlijk werd hiermee een koepel of prieeltje bedoeld. Voordagh was ook eigenaar van de percelen aan de Keizersgracht 476 t/m 480. Dat dit huis in gebruik was als achterhuis van de chique panden aan de Keizersgracht blijkt wel uit de bevolkingsregisters, waar zeker 10 dienstboden vermeld staan, de bediende Herman Feldhusen met vrouw en kinderen en zadelmaker Haanen.
Marco Piretti kwam vanuit Sardinië
In de eerste helft van de 19e eeuw woont hier het gezin Piretti. Stukadoor Marco geboren in 1816 te Rima (Sardinië) is op zeker moment naar Nederland gekomen en in 1844 getrouwd met de Amsterdamse Anna Maria Francisca Jertna (geboren 1818). Ze hebben drie kinderen: Elisabeth Catharina (1843), Johannes Petrus (1845) en Stephanus Simon (1850). En ook Antonius Lambertus Jozephus Piretti, geboren in Amsterdam in 1832 woont enkele tijd op dit adres.
Daarna, vanaf ongeveer 1850-1871 woont hier het gezin van opperman Cornelis Stabij (1814-1867), in 1842 getrouwd met Elisabeth Sophia Bijleveld (1821-1881). In 1842 was hij baardscheerder en zij naaister. Bij het huwelijk van hun zoon Leendert (1848-1872) is zij brooddepothoudster. In het bevolkingsregister komen zes kinderen voor, geboren tussen 1843 en 1854, waarvan Leendert de derde is. Het vierde kindje, Simon (geboren 1850) overlijdt voor zijn eerste verjaardag. Omdat hij wel in het bevolkingsregister staat mogen we aannemen dat het gezin hier toen al woonde. In 1856 wordt nog een zevende kind geboren. Hoewel woonachtig aan de Kerkstraat is Pieter geboren in Sliedrecht, wat wellicht verklaart waarom hij ontbreekt in het bevolkingsregister.
Dankzij de uitgediepte kelders ontstond ruimte voor een grote woonkeuken
Kerkstraat 15 was al jarenlang in bezit van Stadsherstel – het was ons 20e pand – en was goed onderhouden, maar had nog geen grote restauratie gehad. In 2012 konden wij nummer 17, het andere deel van de tweeling aankopen dankzij een aanzienlijke bijdrage van onze Vriendenvereniging. Kerkstraat 17 was jarenlang verwaarloosd en er was een aanschrijving van Bouw- en Woning Toezicht. Ook was funderingsherstel noodzakelijk, met als bijkomend voordeel dat de kelders van beide panden uitgediept konden worden en er ruimte ontstond voor een grote woonkeuken.
Het was een heel nieuwe technologie die we gebruikten bij het funderingsherstel van de tweeling. Oskar Pudelko uit Eysselsteyn mocht in die dagen gerust een ‘funderingsexpert’ genoemd worden. Onder meer in samenwerkingen met ingenieursbureaus, TNO en de TU Eindhoven ontwikkelde en verbeterde hij een trillingsvrije funderingstechniek waarbij stalen buispalen de grond in werden gedrukt. Een systeem dat hij verder uitwerkte om in te kunnen zetten in aardbevingsgebieden als Groningen. Hij bood ook opleidingen aan om te kunnen werken met dit hydraulische paaldruksysteem, dat – aangesloten op een computersysteem – continu kracht, verplaatsing en diepte per paal registreert. Vervolgens wordt het totale gewicht van het pand overgebracht op de nieuw ingebrachte segmentdrukpalen. Ook de voormalig eigenaar van dit pand, wiens zoon voorheen in het pand woonde, was erg enthousiast over het systeem. Pudelko kwam helaas op tragische wijze aan zijn eind, zijn zonen hebben het bedrijf voortgezet onder de naam DS Bouw.
Beide achtergevels waren in te slechte staat om ze te restaureren. Ze zijn steen voor steen nagemeten en in overleg met Bouwtoezicht en het Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) volledig opnieuw opgemetseld. De basisindeling van de verdiepingen van de woningen werd gehandhaafd.
De voorgevel van Kerkstraat 15 was geolied, nummer 17 niet. Besloten is om beide niet te oliën. Al het houtwerk werd hersteld en in de oorspronkelijke kleurstelling geschilderd: groen voor nummer 15 en geel voor nummer 17. Op het dak kwam een zonnepaneel.
Het resultaat van de zo noodzakelijke restauratie was goed zichtbaar: de twee karakteristieke zusters staan er weer prachtig bij. In ieder huis is één woning van circa 110 vierkante meter: royaal voor de Amsterdamse binnenstad! En als kers op de taart konden wij in 2012 van de achterbuurman van de Keizersgracht een niet-monumentale schuur kopen. Deze is gesloopt en nummer 17 heeft hier na restauratie een tuintje van 12 m2 aan overgehouden.
Vrienden bedankt
De Vrienden hebben een aankoopbijdrage gedaan zodat wij de andere helft van de tweeling konden verwerven en ze tezamen weer in oude glorie terug konden brengen. Word ook Vriend en maak dit soort restauraties mogelijk.
Bronnen:
Archief Stadsherstel
Amsterdam Monumentenstad
Delpher
Eindrapport verwaarloosde panden in de binnenstad, GroenLinks & Bond Heemschut, 2009
Kijk op het Noorden, nummer 397, jaargang 48, 2016
Open archieven
Stadsarchief Amsterdam
Aan dit project hebben meegewerkt:
Restauratiearchitect: Vroom
Restauratieaannemer: Bouwbedrijf H2 Soest B.V.
Grondwerk: Pudelko Vijzel- en Funderingstechniek
Dit project is mede mogelijk gemaakt door:
Vereniging Vrienden van Stadsherstel