Hooihuis van de Fronik boerderij

De oer-Hollandse strijd tussen water en land

De boerderij, vernoemd naar de oudst bekende bewoner, Piet Fronik (geboren 1885), is gebouwd tussen 1882 en 1894 en benedendijks gelegen van de Westzanerdijk. Vanuit de polder is de boerderij al van verre zichtbaar, als overgang tussen het landelijke veenweidegebied en de hoger gelegen stedelijke bebouwing. De Westzanerdijk is van origine een zeedijk die waarschijnlijk al dateert uit de 12e of 13e eeuw en diende om het land van de Zaanstreek te beschermen tegen het zeewater van het ten zuiden van de polder gelegen IJ. In het achtergelegen veenmoeras waren boeren rond die tijd al begonnen met de ontginning door sloten te graven om het land te ontwateren en geschikt te maken voor akkerbouw. Toen het land door inklinking hiervoor te nat werd, gingen de boeren na circa 1500 over op veeteelt.

De Fronik boerderij is een zogenaamde hooihuisboerderij, waarbij het woonhuis één geheel vormt met het aangebouwde staldeel en het betimmerde hooihuis. Het voorhuis van de beeldbepalende boerderij heeft een zeldzame T-vorm en ondanks de vervallen staat waarin zij verkeerde, was het een van de weinige gaaf bewaard gebleven boerderijen in deze polder: een overblijfsel van het agrarische verleden van het gebied.

Planken met tussenruimte konden brand voorkomen

In Nederland bestaan diverse boerderijvormen, die op enkele ‘oertypen’ zijn terug te voeren. De meest voorkomende is de hallenhuisboerderij met oorspronkelijk de stallen aan weerszijden van de deel geplaatst. Een andere hoofdvorm is de Noordelijke huisgroep. Vanaf de 17e eeuw ontwikkelt zich hieruit ten noorden van Amsterdam, specifiek in de Zaanstreek en Waterland, een regionale variant van de welbekende stolpboerderij, met aan de achterzijde een geheel betimmerde, vaste hooiberg tegen de stal aangebouwd. Een efficiënte oplossing: hierdoor was de afstand tussen hooiopslag en vee zo klein mogelijk. Deze hooiberg, ook wel kaakberg genoemd, heeft een vast, piramidevormig dak, gedragen door vier stijlen die in een vierkant staan opgesteld.

Hooihuizen zijn vaak herkenbaar doordat ze hoger zijn dan de aangrenzende stallen. Dit geldt ook voor het hooihuis van de Fronik boerderij: aan de buitenzijde is deze van oudsher voorzien van verticale planken en het gebouw is zo hoog dat er daarvan meerdere boven elkaar nodig zijn om de gevel te bekleden. Ook aan de binnenzijde was een verticale beplanking aangebracht, met grote tussenruimten. Dit was puur functioneel: de dubbele, holle wand zorgde voor ventilatie en voorkwam dat het hooi tegen de soms natte buitengevel zou liggen. Beide factoren zijn belangrijk voor het behoud van de kwaliteit en belangrijker nog: onvoldoende ventilatie kan leiden tot broei, en uiteindelijk tot brand.

Van mussenflats tot paddenschermen

Door de landelijke ligging van de boerderij was er een rijke flora en fauna rondom het terrein waarmee we rekening dienden te houden. Daarbij is de Wet natuurbescherming van toepassing. We hebben dan ook vanaf een vroeg stadium maatregelen getroffen en ecologische begeleiding ingeschakeld. We hebben een groot aantal mussenflats gemaakt, in het dak zijn verschillende nestpannen geplaatst en tegen de gevels van het hooihuis zijn zwaluwkasten geplaatst als vervangende verblijfplaats voor, tijdens en ná de bouwwerkzaamheden. Ook is een paddenscherm geplaatst rondom het terrein. Om de vogels zo min mogelijk te verstoren is bij het leggen van de dakpannen rekening gehouden met de volgorde van uitvoering, zodat de vogels de gelegenheid hadden om hun nieuwe broedplaats (terug) te vinden op het terrein.

Tussenstation op weg naar zelfstandigheid

In de Fronik boerderij zijn in totaal tien volledig zelfstandige woningen gerealiseerd voor jongvolwassenen met autisme. Op 1 februari kregen zij de sleutel. Zij komen voor een aantal jaar naar de Fronik boerderij met persoonlijke leerdoelen en worden hierin begeleid door De Heeren van Zorg. Directeur zorg en netwerk, Telly Noutsis: “Onze zorg is gericht op het vergroten van de zelfstandigheid van onze cliënten, ze de handvatten en het vertrouwen mee te geven om op eigen benen te staan en te leren vertrouwen op zichzelf en hun eigen netwerk. Op een heel ander terrein is dit vergelijkbaar met de werkwijze van Stadsherstel: het goede behouden en dit met een nieuwe passende functie toekomstbestendig maken. Een gedeelde visie die zorgt voor een fijne samenwerking en daarnaast is het natuurlijk een mooi concept: het realiseren van prachtige woonruimte en die tegen sociale prijzen verhuren.”

In het hooihuis is een gezamenlijke ruimte gecreëerd. Hier wordt bijvoorbeeld door de bewoners samen gegeten of een spelletje gespeeld, en de kantoorruimte voor de begeleiders van De Heeren van Zorg is hier gesitueerd. Ook bezoekers van de buurtboerderij kunnen gebruik maken van deze ruimte voor hun activiteiten. Telly: “We zoeken naar een actieve samenwerking. Onze cliënten letterlijk midden in de buurt te laten staan vinden we ontzettend belangrijk. Met dit project zijn we er heel goed in geslaagd om het in elkaar te vervlechten zodat er echte sociale inclusie bestaat.”