Welke kleuren had de Hollandsche Manege oorspronkelijk?

De restauratie van de Manege bij het Vondelpark is nog in volle gang. Steeds meer krijgt deze oudste stadsmanege van Europa haar grandeur terug, ook op het gebied van kleur. Voor, maar ook tijdens de restauratie zijn er verschillende kleurenonderzoeken uitgevoerd. Aan de hand daarvan is een afweging gemaakt voor ons restauratieplan. Ontdek welke kleuren we terugbrengen in de manege. 

Er was al best wat bekend over het door architect van Gendt in 1881 gekozen kleurenpalet. Zo waren er diverse verslagen van bijvoorbeeld de restauratie van 1986 en er was een onderzoek naar Amsterdamse rijhallen, waarin al veel gegevens stonden. Ook zijn er diverse kleuronderzoeken uitgevoerd in opdracht van onder andere de Rijksgebouwendienst (o.a. de foyer), Bureau Monumentenzorg Amsterdam (gevel en verbindingsgang aan de zijde van de Vondelstraat) en de Universiteit van Amsterdam (ook weer voor de foyer). Maar met al die onderzoeken was nog niet alles bekend om tot een goede afweging te komen voor het restauratieplan. Daarom hebben we toen we eigenaar werden van de manege, kleurenonderzoekster Josefien Tegelaar opdracht gegeven de ontbrekende onderdelen te onderzoeken. Ook heeft zij de verschillende kleuronderzoeken samengebracht om tot een consistent beeld te komen.

Schoonmaken levert ook veel op

Op basis van al deze gegevens zijn, in overleg met Buro Monumenten & Archeologie Amsterdam, lopende de restauratie diverse keuzes gemaakt. Dat ging bijvoorbeeld ook over hoe we de ernstig vervuilde Manege schoon moeten maken en op welke manier en met welke materialen. Tot onze verbazing kwamen sommige onderdelen daar zo goed onder vandaan dat er geen extra schilderbeurt nodig was. En soms kwamen er ook kleuren tevoorschijn die we niet verwacht hadden, zoals de groenige kleur op de spantconstructie van de rijzaal.

Plafond rijzaal (foto Stadsherstel, Eric Dix, 2019)

Extra aandacht is tijdens het onderzoek uitgegaan naar de ruimtes waar een hoge monumentwaarde aan is toegekend, zoals de onderdoorgang / vestibule en de opstijgplaats, het trappenhuis, de foyer met balkon en de rijzaal. De wens is steeds geweest om daar naar het oorspronkelijke beeld te gaan.

Uit zowel de eerdere onderzoeken als nieuw onderzoek is gebleken dat de afwerkingen niet op alle onderdelen integraal aanwezig zijn. Er bleven helaas dus onduidelijkheden. Belangrijker werd daarom dat de samenhang van alle onderdelen in de verschillende monumentale ruimtes gevonden zou worden.

De rijzaal

De rijzaal was het eerste onderdeel van de Manege dat haar oorspronkelijke kleuren terugkreeg. Dat had te maken met restauratieplanning. Uitgangspunt is namelijk altijd geweest dat het manegebedrijf door kon draaien tijdens de restauratie. Anders zou er een te hoge inkomstenderving komen waardoor het hele restauratieplan niet haalbaar was. De kap, wanden en de kozijnen van de rijzaal hadden wonderbaarlijk maar één enkele verflaag waardoor deze dus gerestaureerd konden worden op basis van de aangetroffen (enige en oudste) kleurstelling. De spanten bleven dus groen met rode overwinningskransen en de wanden met ornamenten en het plafond bleven wit. De aangetroffen lichtgrijze kleur van de kozijnen geeft een kloppend, samenhangend beeld.

Vestibule

Uit het laatste aanvullende kleurhistorisch onderzoek bleek dat de oudste kleurstellingen op de stucwerk wanden overal goed overeen kwamen. De zandsteen gele kleur werd vrijwel overal als oudste laag gevonden.

Verder werden bijvoorbeeld in de vestibule lichte- en donkere koel grijze kleuren als oudste kleuren gevonden op de randversieringen, plinten, rechte en ronde kolommen. De grootste onzekerheid in het geheel was de oorspronkelijke afwerking van de deuren in de vestibule.
Op veel locaties is als oudste laag een donkere houtimitatie (deuren in de langsrichting van de vestibule) gevonden en een donkere beitslaag (deuren aan de kopse zijde van de vestibule, de twee deuren naar de Vondelstraat en de twee deuren naar de opstijgplaats). Vanwege de samenhang tussen de ruimtes onderling is er gekozen dit te volgen.

Foyer en trappenhuis

Ook de aangetroffen lichtgele kleur op het houtwerk (in de foyer en traphal) bleek de oudste afwerking. We hebben dan ook voor die kleur gekozen, al bleek wel dat na een aantal proefopstellingen deze kleur in nieuwe verfproducten niet tot zijn recht kwam. Lijnolieverf blijkt wel voor de juiste uitstraling te zorgen, daarom hebben we daarvoor gekozen.

Met de gevonden, en nu dus gekozen, kleuren komt er weer samenhang tussen de verschillende onderdelen en ruimten van dit rijksmonument. Mede door hier aandacht aan te besteden krijgt de Manege haar grandeur terug. Wij hopen dat we snel het eindresultaat van dit kroonjuweel live aan u kunnen laten zien.