In de buurt waar de eerste protestantse toespraak in de open lucht gehouden werd

V

Vinkenstraat 68

Vinkenstraat 68, Amsterdam

Dit huis staat in de Vinkenstraat waar in de buurt een herberg stond en een veldje was waar de hageprediker Jan Arentz de eerste openbare toespraak hield voor protestanten. Het huis had oorspronkelijk een trapgevel, wat te zien is aan de bogen boven de ramen. Voordat we het restaureerden stond het helemaal in de stutten.

1650
Gebouwd
19e eeuw
Nieuwe gevel
1974
Stadsherstel eigenaar
1986
Gerestaureerd
Nu
Woningen
De straat
Protestanten

Een buitendijkse Herberg

De Vinkenstraat is vernoemd naar de 16e eeuwse Herberg De Rietvink die hier stond, op een buitendijks grasveld voorbij de Haarlemmerpoort. Op die plek werd op woensdag 31 juli 1566 de eerste openbare predicatie (toespraak door een voorganger om een bepaald geloof uit te dragen) gehouden voor protestanten, door de hervormde predikant Jan Arentsz. Binnen de stad was dat toen nog niet geoorloofd. Jan Arentsz werd ook wel een hageprediker genoemd: een prediker in de hagen, in ’t veld, in de open lucht, het is de benaming voor de eerste openlijke verkondigers van de leer der Hervormden.
Meester Jan Arentsz bracht o.a. in Amsterdam het nieuwe geloof, als vrijheid van geweten. Hij drukte een stempel op de hervorming van Noord-Holland en was de eerste predikant van de ‘hervormde’ Grote Kerk. Hij verdiende zijn brood als mandenmaker.

Het erf
Kramer

Het huis werd in 1650 gebouwd

In 1623 wordt door Burgemeester en Thesaurieën het erf uitgegeven waarop later dit huis gebouwd wordt. Het erf is breed 20 en lang 50 voet. De koper is Vechter Pieterszn. , kramer van beroep en hij betaalt er ƒ 89 voor. Hij koopt ook het naastliggende erf aan de westkant.

Een kramer, ook wel een kremer of kleinkramer genoemd is een verkoper van waren in het klein. Men kende diverse kramers, o.a. de boterkramer, die handelde in boter. Andere voorbeelden zijn: de brillenkramer, de glazenkramer, de ijzerkramerij, de modekramerij en de marskramer, die met de mars (soort draagmand) op zijn rug zijn potentiële klanten langs ging.

In 1624 wordt het erf verkocht aan de sleper Jan Gerritszn. In 1651 wordt het weer verkocht, ditmaal met de mededeling dat in 1650 de bouw is begonnen.

Het huis
Vier keer getrouwd

Naast de Zalmpoort en de Rotgans

Op 6 februari 1651 wordt Wiggert Gerbrandzn., binnenlandsvaarder, tegen betaling van ƒ 600 de nieuwe eigenaar. Hij koopt het huis van de scheepstimmerman Pieter Pieterszn. Het erf is dan trouwens een stuk kleiner: 16 voet breed en 27 voet lang. Deze Wiggert woonde al zeker sinds 1638 in de straat, want er zijn akten bekend over zijn ondertrouwen. Hij heeft geen geluk, zijn eerste drie vrouwen verliest hij al snel en trouwt maar liefst vier keer. In 1656 woont hij nog steeds in de Vinkenstraat en gaat in ondertrouw met Gerbrich Jacobs, Vinkenstraat 68 staat dan bekend als ‘het huis naast de Rotgans’. Wiggert wordt dan schipper op Hamburg genoemd.

Wiggert’s zoon Pieter krijgt het erfdeel van zijn moeder, waaronder het huis, en waarschijnlijk gaat hij later met zijn vrouw in het huis wonen. Het huis vererft steeds, waarna het in 1684 verkocht wordt. Het wordt dan omschreven als ‘liggend naast de Zalmpoort’. De Zalmpoort lag vóór de Zalmkopersgang. Die naam is waarschijnlijk ontstaan omdat in het belendende huis aan de westkant Douwe Riewertszn. woonde, die zalmkoper van beroep was.

Rol van Stadsherstel
Lichtgolvende tuitgevel

In 1708 kopen Suzanna en Adriana Warnaerts het huis. Zij laten het na aan de Lutherse Gemeente ten behoeve van de diaconie-armen. Suzanna was getrouwd met Burchard Kortenes en Adriana met Dirk Meijer. We komen Suzanna welk vaker tegen als koper van huizen, ook met haar zuster Cornelia. In 1753 verkopen de diakenen het pand.

In 1974 koopt Stadsherstel Haarlemmerdijk 55 en Vinkenstraat 68 tegelijk aan. Vinkenstraat 68 is uit architectonisch oogpunt dan zeer interessant. Het heeft gemetselde togen met blokken erin boven de ramen, hetgeen wijst op de aanwezigheid in vroeger jaren van een trapgevel. Deze werd waarschijnlijk eind 19e eeuw gewijzigd in een licht golvende tuitgevel met rollagen. Verder zijn er twee 17e eeuwse lelie-ankers aanwezig in het metselwerk en staat de gevel op een karakteristieke hoge pui met houten stoeptrapje in Jordaanse trant.

Het lag in het voornemen van Stadsherstel om bij de restauratie de trapgevel terug te brengen, maar dat werd toch niet gedaan. In 1985 werd eerst de funderingen hersteld. De bouwkundige toestand van de voor-en achtergevel van Vinkenstraat 68 was toen zo slecht dat beide gedemonteerd en herbouwd moesten worden. De tuin achter Haarlemmerdijk 55, die, dankzij de sloop van het tweede achterhuis daar terugkeerde, is toegankelijk vanuit de Zalmkopersgang naast Vinkenstraat 68.

Meer informatie

Bronnen:
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Delpher
www.beroepenvantoen.nl

Aan dit project hebben meegewerkt:
Restauratiearchitect: W.J. Klein B.V.
Restauratieaannemer: H.J. Jurriens B.V.

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.