Keizersgracht 527

Een rooimeester bouwde hier een huis

Vanaf 1663 werd het gedeelte van de Keizergracht tussen Leidsegracht en Amstel, waar ons pand op nummer 527 zich bevindt, gegraven als onderdeel van de Vierde Uitleg. Al een halve eeuw eerder was het deel tussen Brouwersgracht en Leidsegracht gegraven. De gracht werd vernoemd naar keizer Maximiliaan I (1459-1519), telg uit het Huis Habsburg en vanaf 1508 keizer van het Heilige Roomse Rijk.

Dit Rijk was een bestuurlijk en politiek verband van grondgebieden in Centraal-Europa en omringende gebieden en het ‘Roomse’ verwees naar ‘Romeins’ (het zou een voortzetting zijn van het West-Romeinse Rijk) en betekende tevens ‘gelegitimeerd door het hoogste kerkelijke gezag in Rome’. Wanneer het Rijk precies ontstond is onbekend, in elk geval werd met de keizerskroning van Karel de Grote in 800 de keizerstitel opnieuw ingevoerd in west-Europa. In 1806 werd het Rijk opgeheven door keizer Napoleon.

Op dit nieuw gegraven deel van de Keizersgracht kocht rooimeester Sijmen Jacobsz Crammer in 1665 van de Burgemeester en Thesauriers van Amsterdam de erven nummer 65 en 66, de latere nummers 525 en 527. Hij betaalde er respectievelijk ƒ 3200,- en ƒ 2800,- voor: hoe dichter bij de Spiegelstraat, hoe lager de prijzen.

Een almanak, een kaas en negen gulden als beloning

Crammer, voorheen metselaar, bouwt eerst een huis met een tuin erachter ter hoogte van nummer 527; in 1671 is het erf volbouwd. Hij gaat er niet wonen en in 1672 verkoopt hij het voor ƒ 11.000,-. Crammer is dan inmiddels schipper op Rotterdam. Secretaris mr. Steven van der Hagen wordt eigenaar. In 1699 verkopen zijn drie dochters het huis aan advocaat mr. Daniel van Genegen voor ƒ 11.200,-. In die tijd wordt dit deel van de gracht nog de Nieuwe Keizersgracht genoemd, een naam die nu voorbehouden is aan het gedeelte ten oosten van de Amstel.

Sara Hillegonda van Genegen, die het perceel bij de boedelscheiding na haar vaders overlijden kreeg toebedeeld verkoopt het in 1736 voor ƒ 21.000,- aan de weledelgestrenge Gualterus Graafland (1699-1769). Deze Graafland was koopman, en in 1725 commissaris van de Buitenlandvaarders en directeur van ‘den Levantschen handel’. Deze directie bestond uit een college van zeven personen dat tussen 1625 en 1826 voorschriften uitvaardigde voor en toezicht hield op de handel van de Nederlandse koopvaardij in de Levant. De directeuren ontvingen als regel geen financiële vergoeding voor hun werkzaamheden. De leden van de Amsterdamse directie ontvingen jaarlijks een almanak, een kaas en oorspronkelijk negen – in 1726 opgelopen tot 33 – gulden voor kantoorbehoeften.

Tientallen Hollandse Meesters verdwenen met het schip naar de bodem

Vanaf 1753 staat Graafland vermeld op dit adres als thesaurier extra-ordinaris. In het voorjaar van 1730 was hij gehuwd met Sara d’Orville, die in december van datzelfde jaar echter al overleed. Of de weduwnaar opnieuw trouwde is niet gebleken uit de archieven, in elk geval zal Graafland kinderloos overlijden in 1769, een vermogen nalatend van ƒ 366.800,-. Het huis is dan al niet meer in zijn bezit, hij verkocht het in 1764 voor ƒ 23.000,- aan Gerrit Braamcamp (1699-1771), een van de belangrijkste Amsterdamse kooplieden en daarnaast succesvol destillateur, houthandelaar en kunstverzamelaar.

In ongeveer dertig jaar verzamelde hij een collectie van 380 werken van Hollandse schilders. Van deze collectie zijn nog slechts enkele werken in Nederlandse musea te zien. Tsarina Catharina de Grote (1729-1796), die met haar kooplust zorgde voor een goedgevulde Hermitage in Sint-Petersburg, kocht na Braamcamp’s overlijden op een veiling in 1771 werken van grote schilders als Rembrandt, Brueghel, Jan Steen en Paulus Potter.

De circa dertig werken zouden hun bestemming echter niet bereiken: het kleine schip de ‘Vrouw Maria’ verging en nam haar lading mee naar de bodem van de Baltische Zee. Opvallend genoeg weten we dat het schip ook zaken als suiker, linnen, kaas, papier, zink en indigo vervoerde, maar juist het meest kostbare deel van de lading is destijds niet beschreven door de Deense douane. Mogelijk om hier geen ruchtbaarheid aan te geven, of omdat vervoer voor vorstenhuizen veelal tolvrij was.

Het prinsgezinde stadsbestuur werd vervangen

Braamcamp, die zelf in de Gouden Bocht aan de Herengracht woonde, overleed nog voor de door hem geplande veiling van kunstwerken had plaatsgevonden. In zijn testament had hij laten opnemen dat zijn huizen en vaste goederen konden worden verkocht en in 1772 wisselt ons pand dan ook van eigenaar: predikant ds. Rudolph Arend ten Brink koopt het voor ƒ 26.500,-. Zijn weduwe en enige erfgename Clara de Bruyn doet het bij een openbare verkoop in 1782 van de hand voor ƒ 24.100,- contant aan mr. Jan Pieter Farret.

Eind 18e eeuw – ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden – kwamen Patriotten in opstand tegen een in hun ogen falende stadhouder Willem V, prins van Oranje-Nassau. Zij eisten hervormingen en democratisering van het (stads)bestuur, wat er in 1787 in resulteerde dat de negen prinsgezinde schepenen van de Amsterdamse vroedschap werden vervangen door Patriotten. Een van hen was Farret.

G.B. Salm ontwierp een nieuwe gevel in opdracht van Van Eeghen

Volgens het Grachtenboek uit 1768 met aan Caspar Philips toegeschreven gravures had het 6 meter brede pand oorspronkelijk een ingezwenkte halsgevel met festoenen, een gebogen fronton, twee guirlandes op de borstweringen, een omlijste toegang en een stoep. Ook had het een lint met daarop ‘1670’, het jaartal waarin werd begonnen met de bouw.

Zoals te zien is wijkt dit behoorlijk af van de huidige rechte kroonlijst en dwarskap met twee dakkapellen en platte stoep. In 1875 werd het koopmanshuis dan ook grondig verbouwd. De nieuwe voorgevel werd in neorenaissancestijl uitgevoerd met blokjes, ontlastingsbogen en sierankers. Het heeft een natuurstenen blokwerkbasement met ingang in het souterrain en over de bovenverdiepingen platte bakstenen gevelpilasters aan de zijkanten.

Architect was G.B. Salm (1831-1897), onder meer bekend van het Artis Aquarium en Paradiso en meerdere Stadsherstelpanden zoals de elektriciteitscentrale voor de Wintertuin van Krasnapolsky. Opdrachtgever voor de vernieuwing is op papier de bekende bankier, kunstverzamelaar en filantroop Christiaan Pieter van Eeghen, die regelmatig opdrachten gaf aan – de net als hijzelf doopsgezinde – Salm. Ook Van Eeghen is geen onbekende bij Stadsherstel, als initiatiefnemer van het aanleggen van het Vondelpark.

Mejuffrouw Pieternella woonde hier met haar gezelschapsdame

Het is dan wel C.P. van Eeghen die in 1875 opdracht geeft om de voor- en achtergevel en bekapping te laten vernieuwen, maar hij tekende de stukken met de toevoeging ‘q.q.’. Het huis was namelijk in 1875 in eigendom gekomen van mejuffrouw Pieternella Aletta van Eeghen (1846-1918). Christiaan Pieter was een volle neef van zowel Nella’s vader als moeder en vanuit deze positie was hij hoogst waarschijnlijk betrokken bij de verbouwing.

De ontwerptekeningen tonen in het onderhuis een vestibule, spreekkamer, bergplaatsen en keuken, op de eerste verdieping een zitkamer en achter een salon. Op de tweede verdieping een cabinet en slaapkamer en achter een grote slaapkamer. Het is deze etage die Nella in 1877 betrekt met haar gezelschapsdame juffrouw Sparnaay. De twee dienstbodes zullen op de derde verdieping zijn ondergebracht. In 1889 verhuisde het gezelschap naar ‘buiten’, het huis bleef nog lang in de familie.

Jaren later, in 1981, doet een andere bekende Van Eeghen-telg, de historica Isabelle Henriëtte van Eeghen, onderzoek naar het pand en de verbouwing. Zij schrijft: “Stadsherstel verwierf dit huis in eigendom en hield terecht de gevel van 1875 in ere. (…) In wezen staat daar thans nog de schepping van Salm uit 1875”.

Actrice van der Moer, haar dochter Annemarie Oster en journaliste Jeanne Roos

Maar liefst drie zeer bekende bewoonsters heeft dit pand gekend: na de scheiding van haar tweede echtgenoot kwam actrice Ank van der Moer te wonen aan de Keizersgracht 527. Deze ex-echtgenoot, Guus Oster, was eveneens de vader van haar enige kind: Annemarie Oster (1942).

Annemarie Oster werd grotendeels opgevoed door pleegouders, maar op haar veertiende mocht zij bij haar moeder en stiefvader komen wonen: “Ik denk dat ze aan mij merkte hoe ontzettend ik verlangde naar Amsterdam”. Van der Moer gaf haar acteerwerk – waar ze erg in opging: zo stond ze tot vlak voor de bevalling nog in wijde gewaden op het podium – zelfs tijdelijk op om tijd met haar dochter door te brengen. Het grootse en meeslepende leven wat de puberdochter zich had voorgesteld viel in praktijk echter tegen en veel tijd bracht zij eenzaam door: gedichten schrijvend op zolder en de meeuwen voor de deur voerend. Als zij dat niet deed paradeerde ze op stiletto’s en met ingesnoerde BB-jurkjes door de stad, in de hoop opgemerkt te worden. Na twee jaar stuurde haar moeder haar naar een Zwitserse kostschool, volgens Oster een verstandige keuze: “het was gewoon gevaarlijk hoe ik me gedroeg”.

Later woonde hier op 2-hoog de ‘grand old lady van de journalistiek’ Jeanne Roos (1916-2001). Als joods meisje in de oorlog verruilde zij haar onderduikadres op de Veluwe voor Amsterdam om daar onder de naam Marian Smeets als koerierster wapens en pakken ‘zeeppoeder’ (springstof), afgedekt met een bosje peterselie, te vervoeren. Na de oorlog kwam ze in dienst van het Parool. Ook was ze de eerste omroepster van de Nederlandse Televisie Stichting (NTS), waar ze de eerste uitzending op 2 oktober 1951 opende met de woorden: “Goedenavond dames en heren. Vanavond is het een heel bijzondere avond”. Anderen zullen haar misschien kennen van haar rol van dominante bejaarde in enkele Theo van Gogh-films.