Vierhonderd jaar zonder Amsterdamse fundering

Funderingsherstel is een beetje als schilderwerk. Moet je bij het laatste eerst schuren, ontvetten en stofvrij maken, bij opnieuw funderen moet er eerst veel worden gegraven, onderzocht, opgeruimd en afgevoerd. Oudezijds Voorburgwal 61 staat nu ruim vierhonderd jaar op dezelfde fundering, zonder dat er ooit aanleiding was daar iets aan te veranderen. Tot nu.

Tekst: Monique Hollenkamp

Op excursie

Het is een koude, grijze maandagmiddag in november als een groepje belangstellenden, ingeloot om een te restaureren monument vanbinnen te bekijken, vóór no. 61 op de Oudezijds Voorburgwal staat. Stadsherstels projectleider Roos van Enter vertelt over de geplande restauratie en wat daar allemaal bij komt kijken. En passant krijgen we een vleugje mee van het funderingsonderzoek dat op dat moment gaande is.

Boven de grond staat een mooi pand met een classicistische halsgevel uit de 2e helft van de 17e eeuw, hoge hal, marmeren tegels, bijzonder stucwerk op muren en plafond, grote keuken met witjes op de bel-etage, en dat allemaal recht tegenover De Oude Kerk. Het is niet moeilijk om je voor te stellen hoe men hier eeuwen geleden leefde. Een aantal originele, goed bewaard gebleven details wordt ook door Bureau Monumenten en Archeologie aangemerkt als ‘zeer waardevol’.

Funderingsonderzoek is stap één

Het is altijd spannend wanneer de bodem haar geheimen prijsgeeft. Wat heeft vierhonderd jaar met de funderingspalen gedaan? Hoeveel is er nog van over? Meestal komen er (stukken van) houten planken en stukjes beschimmelde, verrotte paal tevoorschijn. Het restant van een fundering waarop ooit de muren zijn gemetseld. Een gat wordt gegraven in het souterrain ter plaatse van de bouwmuur, zo diep totdat de fundering blootligt. Net als ons groepje komt kijken heerst er opwinding. Wij zijn geen experts en proberen stukjes paal te ontdekken in het moddergat. Dan gonst het om ons heen; er is wat aan de hand. Collectieve verbazing en verrassing als blijkt dat er geen enkele paal, in welke staat dan ook, te zien is. De bodem heeft de kenners verrast, want er is ‘op staal’ (op grond) gefundeerd zoals dat heet.

Projectleider Roos van Enter bij de funderingsconstructie

Opnieuw funderen

Nu, een jaar later ben ik terug bij het pand op de Oudezijds en krijg een inkijkje in het funderingsherstel. Roos vertelt over de stappen die in dit proces al zijn én nog worden genomen. Na een periode van onderzoek is het funderingsherstel dan echt van start gegaan. In de tussentijd is er veel gebeurd qua planning, voorafgegaan door bouwhistorisch onderzoek. Razend interessant als je ziet hoeveel bouwperioden het pand al achter de rug heeft. Met het funderingsherstel zijn de mannen aardig op weg en dat is goed te zien als we tijdens ons bezoek naar de kelder afdalen.

Onder de grond is alles anders. Het ruikt er naar een mengeling van modder, beetje riool, stilstaand water: baggerlucht! Het is er vochtig en koel. Het is de plek waar het funderingsonderzoek en -herstel plaatsvindt. Roos legt de voor een leek lastige details simpel uit. “Omdat het pand alleen rust op grond en we juist aan die grond moeten werken, zijn allereerst acht stalen funderingspalen, schroefinjectiepalen genaamd, in de grond geboord. Daarop rust een ‘stempelconstructie’ van stalen lengte- en dwarsbalken, die wat lijkt op een tafel. Die constructie verdeelt het gewicht van het pand op de nieuwe funderingspalen. Nu kunnen we veilig verder graven zonder dat de muren zullen inklappen.”

​De oude betonnen vloer wordt uitgegraven met behulp van een graafmachine, een drilboor en de inzet van twee man in totaal. Via een slurf wordt alles afgevoerd naar straatniveau richting een tijdelijk ponton in de gracht. De nieuwe vloer zal straks, inclusief ondervloer, isolatie en gewapend beton zo’n 30 cm dik zijn.

Met de laarzen in de modder​ (bouwhelm hoeft nog niet), de hoopjes modder en stukken grond met gewapend beton ontwijkend, blijkt er nog een aardig detail te melden. ”Op ongeveer een meter onder de betonvloer hebben we nog een plavuizenvloer gevonden.” In de komende maanden komt die vloer vast nog eens terug in het onderzoek. In de gracht ligt een ponton te wachten op zijn vracht. Al die afgegraven grond moet ergens heen. Afvoer van puin en aanvoer van materialen is nooit gemakkelijk in de binnenstad. Ook op de Oudezijds is het een krappe bedoening. De overtollige grond en het puin dat met een gravertje is afgegraven vindt zijn weg naar buiten via de slurf naar straatniveau en vandaar naar het tijdelijke puinponton.

RESTAURATIE VOLGEN?

Dit jaar wordt Oudezijds Voorburgwal 61 volledig gerestaureerd. Wij volgen de restauratie op de voet en ik zal als een soort schaduw van Stadsherstels projectleider Roos geregeld verslag doen van wat er gebeurt. Volgende keer een artikel over de interessante bouwgeschiedenis, want maar liefst zes bouwfasen liggen achter ons. Misschien wordt dan ook de herkomst van het raadselachtige luikje met glas bij de voordeur duidelijk.
Nu is Oudezijds Voorburgwal 61 onder de grond nog een bouwplaats waar funderingsherstel plaatsvindt. Volgend jaar ligt hier een mooi souterrain op een zeer te begeren plek midden in de stad.

Dit is deel 2 van de reeks artikelen uit de serie In het Spoor van Amsterdamse Restauratieprojecten en restauratieproject Oudezijds Achterburgwal 61 van Stadsherstel Amsterdam. Lees ook deel 1. Een restauratie aan de Oudezijds