Het mysterie van gevelsteen 'INT OUDE GROENE LAKEN'

In de Tuinstraat op nummer 57 zit een mooie gevelsteen met een afbeelding van een groen laken. De gevelsteen zat eerst op een vreemde plek in het pand en daarvoor…? We proberen het mysterie te ontrafelen. En de restaurator vertelt zijn restauratieweetjes. De restauratie was mogelijk dankzij de Vereniging Vrienden van Stadsherstel en Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen. 

Verborgen gevelsteen

Tijdens de restauratie van het pand in 1987 werd de gevelsteen in twee brokken gevonden. Ze hadden waarschijnlijk al sinds de 18e eeuw dienstgedaan als natuurstenen dektafels/schouderstukken van de gevel. Vanaf de straat was dat niet zichtbaar maar bij het demonteren van de topgevel hadden we opeens twee brokken gevelsteen in handen.

     
Uit archiefonderzoek bleek dat de steen niet voorkwam in het schetsboek van jhr. Lopes Suasso die tussen 1873 en 1877 alle gevelstenen in Amsterdam schetste. Dit leidt tot de gedachte de gevelsteen waarschijnlijk bij het vernieuwen van de voorgevel, vermoedelijk in de 18e eeuw in tweeën is gehakt en als afdektafel opnieuw in de gevel werd verwerkt.

Uit verder archiefonderzoek bleek dat het pand in 1684 in een koop/verkoopakte ‘Het Groene Laken’ wordt genoemd. Je zou denken dat dat dan moet kloppen met de tekst en de afbeelding die op de steen zijn aangetroffen. De steen toont een laken dat aan een roede hangt. De onderzijde is gerimpeld om stof te suggereren. Daaronder was nog heel vaag de volgende tekst leesbaar: INT OVDE GROĒE LAKĒ. De streepjes boven de tekst ('tildes') gelden als vervanging van (in dit geval) de letter N.

Ooit was hier waarschijnlijk een lakenververij of drogerij gevestigd. Dat kwam in Jordaan meer voor.

Maar met die summiere informatie nam de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen geen genoegen. Toen dit jaar de gevelsteen opnieuw werd gerestaureerd, dook zij het archief in en onderzocht of er in ons pand daadwerkelijk een lakenkoper had gewoond. En of er een verklaring was te vinden waarom ons pand in oude akten ‘Het Groene Laken’ wordt genoemd terwijl op de steen de naam INT OUDE GROENE LAKEN staat. 

Een lakenkoopman in het Oude Groene Laken

Onderzoeker Hans Brandenburg vond wel een ‘Oude Groene Laken’, maar dat was een huis op de Nieuwendijk van de lakenkoper Pieter Jansz, die later de achternaam Groenelaeken gebruikte. Zijn drie zoons Jan Pietersz, Arend Pietersz en Dirck Pietersz gebruikten als achternaam ‘Brughman’ en waren ook lakenkoper van beroep. 

Een pand in de Egelantiersstraat, direct achter ons pand in de Tuinstraat, droeg ook de naam ’t Oude Groene Laeken’. Dit pand werd in 1663 door de erven van Dirck Pietersz Brugman verkocht. Die naam kwamen we al tegen op de Nieuwendijk. Twintig jaar later wordt ons pand dus ‘Het Groen Laken’ genoemd terwijl er INT OUDE GROENE LAKEN in de gevel staat.

Zou het een foutje van de klerk zijn? Zou hij de twee namen misschien hebben verwisseld? We zijn helaas niet heel veel verder gekomen. Maar misschien duikt er over dertig jaar -bij een volgende opknapbeurt van de steen- wel weer iemand de archieven in en komt die dan een stapje verder met dit raadsel.

Over de restauratie

De steen werd in 1987 gerestaureerd door het atelier Snoep en Vermeer. De restaurator lijmde beiden stenen aan elkaar en ontbrekende delen werden aangevuld. Er werd onderzoek naar oude kleurresten uitgevoerd waarna de steen in oude kleur en techniek fraai werd gepolychromeerd (gekleurd). In 2017 droegen de Vrienden weer bij aan de restauratie van de steen. Hard nodig, want de verf was behoorlijk vervaagd.

Gevelstenenrestaurator Wil Abels geeft aan dat de steen zich dit keer in goede staat bevond en alleen een paar kleine beschadigingen had. Hij repareerde de beschadigingen met restauratiemortel en verwijderde de losse verf. Het groen maakte hij door blauw, geel, wat rood en zwart te mengen. Ter plaatse maakte hij de verf wat donkerder voor de dieptes. De hoge kanten werden wat lichter. “Zo wordt de saaie voorstelling wat levendiger'', zegt hij, ''en als kers op de taart heb ik de gordijnknoppen met 24 karaat goud verguld.”

 
Gevelsteen INT OVDE GROEE LAKE voor en na restauratie. 

Op de vraag hoe vaak een steen eigenlijk opnieuw gepolychromeerd dient te worden antwoordt restaurator Wil Abels:
“Sinds ik de eerste gevelsteen schilderde, vijftien jaar geleden, heb ik nog nooit een steen opnieuw hoeven doen. De lijnolieverf die ik gebruik bladdert niet maar verarmt in tegenstelling tot alkydverf die de huisschilder gebruikt. De door mij gebruikte verf wordt snel mat maar dat is voor gevelstenen wel mooi. Toch zal er een moment komen dat de verf zo is vervaagd dat opnieuw polychromeren nodig is. Dat is het geval bij deze steen, die 31 jaar geleden door Tobias Snoep is gepolychromeerd. Het hangt ook sterk af van de plaats waar de steen zit. Zon, regen en vuil hebben allemaal hun invloed.”

Heb je eigenlijk nog leuke reacties gehad op jouw restauratiewerk aan deze steen?
“Ik werk op drukke locaties alleen in het weekend en zo vroeg mogelijk. Ik moet dan wel heel stil zijn met het neerzetten van mijn ladder en spullen. Mensen hebben vaak belangstelling. Ze maken een praatje en weten soms ook nog wel wat te vertellen over de steen.”

Tip: kom kijken

Neem een kijkje in Tuinstraat en geniet van deze steen. We zullen u volgend jaar tippen wanneer u de meeste kans heeft om Wil, vroeg in de morgen op zijn ladder, te spotten. Er zijn namelijk nog wel een paar gevelstenen die gerestaureerd moeten worden.

De restauratie van de gevelsteen is mogelijk gemaakt door:
Vereniging Vrienden van Amsterdamse gevelstenen en de Vereniging Vrienden Vrienden van Stadsherstel